Park Sanguszków w Gumniskach
Romantyczny park Sanguszków w Gumniskach zlokalizowany został na południowych obrzeżach miasta, na terenie
dawnej niewielkiej wsi. Do Gumnisk bowiem – jeszcze w tym czasie był tu drewniany dworek z zabudowaniami
folwarcznymi – książęta przenieśli w I. poł. XVIII w. zarząd swoich dóbr z pobliskiego zamku na Górze
św. Marcina.
Zielony kompleks książąt Sanguszków z założenia miał charakter parkowo-ogrodowy na planie
prostokąta o powierzchni około 37 hektarów. Park rozciągał się malowniczo zarówno na wzgórzu wokół
wybudowanego z inicjatywy księcia Hieronima Sanguszki okazałego pałacu letniego, jak również na obu
jego stokach. Przypuszczać można, iż pierwsze jego plany musiały pojawić się wraz z początkiem budowy
Pałacu murowanego w Gumniskach, zatem na przełomie XVIII i XIX wieku.
Pierwotny park w stylu holenderskim miał projektować Johan Malzer. Kilkanaście lat później powstała nowa koncepcja romantycznego parku krajobrazowego z licznie rozrzuconymi alejkami, drewnianymi altanami i stawami oraz kanałami wodnymi, sfinalizowana w 1827 r. Przy czym kompleks nabrał nieregularnego charakteru. Przemawiają za tym sieci rozrzuconych i poplątanych ścieżek spacerowych, rozmieszczenie różnych gatunków, także egzotycznych drzew i roślinności oraz parkowych zabudowań rekreacyjnych. Symetryczny układ dwóch pętli ścieżek znajdował się w południowej części parku, gdzie centralne miejsce zajmował akwen wodny. Zamknięta została ona ciasnym masywem drzew i ozdobnych krzewów. Obecnie w tej części parku jest fontanna i kamienne schody. Dodatkową atrakcją parku były figurki kamienne o charakterze sakralnym, łabędzie pływające po stawie, wiewiórki oraz liczne ptactwo gnieżdżące się na drzewach. Efektownie prezentowały się również zagraniczne gatunki drzew rosnące na gazonie znajdującym się u stóp pałacu oraz rośliny egzotyczne przechowywane w istniejącej oranżerii.
Jak pisze S. Potępa: „jest to pierwszy romantyczny park w bezpośredniej okolicy ówczesnego Tarnowa, wokół siedziby niedawnych właścicieli miasta xx Sanguszków w Gumniskach”. W l. 30. XX wieku. przeprowadzono kolejną modernizację kompleksu, zachowując jednak dotychczasowy jego układ. Niezmiennie jednak elementem dominującym na terenie parku nadal jest usytuowany na niewielkim wzgórzu klasycystyczny, murowany, pałac książąt Sanguszków. Romantyczny park Sanguszków w Gumniskach ma teraz charakter krajobrazowego parku naturalistycznego i wraz z zabudową pałacową zajmuje powierzchnię około 10 hektarów. Od 2003 r. został wpisany do rejestru jako park gminny o statusie zabytku z licznym różnogatunkowym starodrzewem.
Pierwotny park w stylu holenderskim miał projektować Johan Malzer. Kilkanaście lat później powstała nowa koncepcja romantycznego parku krajobrazowego z licznie rozrzuconymi alejkami, drewnianymi altanami i stawami oraz kanałami wodnymi, sfinalizowana w 1827 r. Przy czym kompleks nabrał nieregularnego charakteru. Przemawiają za tym sieci rozrzuconych i poplątanych ścieżek spacerowych, rozmieszczenie różnych gatunków, także egzotycznych drzew i roślinności oraz parkowych zabudowań rekreacyjnych. Symetryczny układ dwóch pętli ścieżek znajdował się w południowej części parku, gdzie centralne miejsce zajmował akwen wodny. Zamknięta została ona ciasnym masywem drzew i ozdobnych krzewów. Obecnie w tej części parku jest fontanna i kamienne schody. Dodatkową atrakcją parku były figurki kamienne o charakterze sakralnym, łabędzie pływające po stawie, wiewiórki oraz liczne ptactwo gnieżdżące się na drzewach. Efektownie prezentowały się również zagraniczne gatunki drzew rosnące na gazonie znajdującym się u stóp pałacu oraz rośliny egzotyczne przechowywane w istniejącej oranżerii.
Jak pisze S. Potępa: „jest to pierwszy romantyczny park w bezpośredniej okolicy ówczesnego Tarnowa, wokół siedziby niedawnych właścicieli miasta xx Sanguszków w Gumniskach”. W l. 30. XX wieku. przeprowadzono kolejną modernizację kompleksu, zachowując jednak dotychczasowy jego układ. Niezmiennie jednak elementem dominującym na terenie parku nadal jest usytuowany na niewielkim wzgórzu klasycystyczny, murowany, pałac książąt Sanguszków. Romantyczny park Sanguszków w Gumniskach ma teraz charakter krajobrazowego parku naturalistycznego i wraz z zabudową pałacową zajmuje powierzchnię około 10 hektarów. Od 2003 r. został wpisany do rejestru jako park gminny o statusie zabytku z licznym różnogatunkowym starodrzewem.
Małgorzata Budzik
Bibliografia
Opracowania:
1. Gabała J., Park Sanguszków, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.
2. Moskal M., Pałac książąt Sanguszków w Gumniskach, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło.
3. Potępa S., Złota era Tarnowa, Tarnów 1998.
Fotografie
1. Park Sanguszków w Gumniskach – zbiór (fot. Jarosław Zbrożek).
Opracowania:
1. Gabała J., Park Sanguszków, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.
2. Moskal M., Pałac książąt Sanguszków w Gumniskach, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło.
3. Potępa S., Złota era Tarnowa, Tarnów 1998.
Fotografie
1. Park Sanguszków w Gumniskach – zbiór (fot. Jarosław Zbrożek).