Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. Jego miejsce w historii stowarzyszeń naukowo-technicznych

Jubileuszowa uroczystość - Zjazd Gazowników Polskich w Tarnowie

15 października 2009 r. w auli Wyższego Seminarium Duchownego odbyła się uroczysta Gala z okazji 90-lecia Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych (PZITS). Obok licznych okolicznościowych wystąpień,  przedstawiono historię stowarzyszenia oraz uhonorowano Medalami 90-lecia PZITS zasłużonych jego działaczy.

Natomiast 16 października 2009 r. w auli Instytutu Politechnicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej odbyły się obrady XXXVIII Zjazdu Gazowników Polskich pod hasłem ,,Z historią i nową strategią – w bezpieczną przyszłość polskiego gazownictwa”. Warto zaznaczyć, iż był to pierwszy Zjazd zorganizowany w grodzie Leliwitów.

Podczas obrad wygłoszono osiem referatów zgrupowanych w dwóch sesjach: ,,Rynek gazu i bezpieczeństwo dostaw” oraz ,,Przesył i dystrybucja gazu”. Patronat honorowy nad tymi wydarzeniami objęli Wicepremier i Minister Gospodarki Waldemar Pawlak oraz Minister Skarbu Państwa Aleksander Grad. Ogółem udział w nich wzięło ponad 400 uczestników z całego kraju, wśród nich reprezentanci Zarządu Głównego PZITS i 22 Zarządów Oddziałów tego Zrzeszenia, parlamentarzyści, przedstawiciele świata nauki, firm gazowniczych oraz jednostek współpracujących z gazownictwem.

Nie przypadkowo spotkania inżynierów były zdominowane przez gazowników. Obrali oni za miejsce swych uroczystości Tarnów, region obchodzący w roku 2008 Jubileusz 130-lecia gazownictwa, w którym następował dynamiczny rozwój polskiego gazownictwa ziemnego i który do dzisiaj odgrywa znaczącą rolę w tej branży w skali kraju. To właśnie polscy gazownicy zawiązali na swoim Zjeździe w 1919 r. Zrzeszenie Gazowników Polskich, które w późniejszych latach po wielu zmianach nazw i przyłączeniach inżynierów z innych branż, zajmujących się wodociągami, kanalizacją, ciepłownictwem, techniką sanitarną czy zagadnieniami chroniącymi środowisko, dało początek obecnemu Zrzeszeniu.

Z kart historii PZITS - gazowniczy rodowód Zrzeszenia

Początki ponad 90-letniej historii Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych tworzyli gazownicy. Pierwsza na ziemiach polskich organizacja gazowników powstała na kilka lat przed wybuchem I wojny światowej, w zaborze austriackim. W 1912 r. w Krakowie zorganizowano Zjazd Techników Polskich. W wyniku obrad powołano do życia Polski Związek Techników Gazowników.

Mimo wielu trudności grupa gazowników z dyrekcji łódzkiej gazowni w 1913 r. opracowała Statut Stowarzyszenia Gazowników, mającego działać na obszarze Królestwa Polskiego z siedzibą w Łodzi. Wybuch I wojny światowej oraz działania wojenne na terenie ziem polskich na długo przerwały wszelką działalność stowarzyszeń, czy organizacji zawodowych. W miarę jak zbliżał się koniec wojny, polscy inżynierowie coraz bardziej zdawali sobie sprawę z możliwości odrodzenia Rzeczpospolitej. 19 kwietnia 1917 r. w Warszawie rozpoczął się Nadzwyczajny Zjazd Techników Polskich, na którym powołano do życia Koło Gazowników Polskich przy Stowarzyszeniu Techników Polskich. Uchwała powołująca Koło w wyraźny sposób wytyczyła zadania nowego zrzeszenia, które nie miało być organizacją zawodową pracowników, lecz społeczną organizacją, działającą na rzecz ekonomicznego i przemysłowego odrodzenia państwa.

Obie organizacje dzielnicowe gazowników nawiązały ze sobą bezpośredni kontakt, który doprowadził do połączenia galicyjskiego Związku Gazowników Polskich z Kołem Warszawskim. Stało się to 1 lutego 1918 r. Nowo powstała organizacja Gazowników Polskich liczyła 56 członków reprezentujących prawie wszystkie gazownie na terenie Galicji i Królestwa. Prezesem Koła wybrano dyrektora lwowskiej gazowni inż. Adama Teodorowicza.

Wraz z połączeniem odrębnych dotąd podmiotów rozwinięto działalność informacyjną poprzez wygłaszanie w wielu miastach szeregu odczytów. Rozpoczęto także publikację wydawnictw z literatury gazowniczej, wydając pierwsze dwie broszury: ,,Gazownictwo jako jeden z czynników niezależności gospodarczej”, której autorem był inż. Czesław Świerczewski oraz broszurę  ,,Smoła gazowa”, pióra znanego budowniczego polskiego przemysłu, inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego. Realizowane odczyty oraz wydawane publikacje miały na celu popularyzowanie gazownictwa w szeregach społeczeństwa polskiego wśród urzędników państwowych i w instytucjach naukowych.

Jeszcze przed I wojną światową na ziemiach polskich, istniało 136 czynnych gazowni, z czego 105 przypadało na zabór pruski, 12 na zabór rosyjski i 19 na Galicję. W 1913 r. zużycie gazu w Polsce wynosiło 107 mln m3 (nie licząc gazu ziemnego). Jeżeli chodzi o zaopatrywanie miast i wsi w wodę, to we wszystkich trzech zaborach łącznie 603 miasta miały 74 wodociągi planowe, a 32 miasta kanalizację. Statystka ta pokazuje jak bardzo zaniedbane pod tym względem były ziemie polskie w przeddzień wybuchu I wojny światowej, na początku drugiej dekady XX wieku.

Powstanie PZITS i udział w nim przedstawicieli tarnowskich firm branżowych

Pół roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w dniach 23-25 kwietnia 1919 r., miał miejsce w Warszawie I Ogólnopolski Zjazd Gazowników Polskich z udziałem przedstawicieli gazowników z byłych trzech zaborów. Na Zjeździe tym utworzono Zrzeszenie Gazowników Polskich. Data ta uważana jest tym samym za początek działalności PZITS. Pierwszym prezesem został wybrany inż. Adam Teodorowicz. Na III Zjeździe w 1921 r. przekształcono Zrzeszenie Gazowników Polskich w Związek Gospodarczy Gazowni i Wodociągów w Państwie Polskim, którego prezesem został inż. Czesław Świerczewski. Rok później  przekształcono  Związek w Zrzeszenie Gazowników i Wodociągowców Polskich. Liczba zrzeszonych członków osiągnęła wówczas 150 zwyczajnych i 21 wspierających. W 1936 r. na VII Zjeździe Zrzeszenie zmieniło nazwę na Polskie Zrzeszenie Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych. Ostatni przed wybuchem II wojny światowej XXI Zjazd odbył się w dniach 26-28 czerwca 1939 r.

W okresie międzywojennym z inicjatywy Zrzeszenia powstały Wydawnictwa Techniczne, zorganizowano wyższe i średnie uczelnie kształcące specjalistów z dziedziny techniki sanitarnej. Członkowie Zrzeszenia w czasie okupacji zapisali piękną kartę niepodległościową. Warto tu wymienić kilka znaczących postaci Polskiego Zrzeszenia Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych, związanych ze środowiskiem tarnowskim: Bronisław Klimczak, inżynier, były dyrektor Gazowni w Tarnowie, były prezes Polskiego Zrzeszenia Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych, zmarł w Tarnowie w 1945 r.; Mojżesz Leuchter, inżynier, były dyrektor Wodociągów w Tarnowie, zmarł w 1942 r. w obozie koncentracyjnym oraz Romuald Wowkonowicz, inżynier, pierwszy dyrektor Gazowni w Tarnowie, dyrektor „Polminu”, a w latach 1929-30 dyrektor Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach, który w obecności Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, oddał oficjalnie tę fabrykę do użytku, zmarł we Lwowie w 1940 r.

XXII Zjazd odbył się w dniach 8-9 listopada 1945 r. w Katowicach. Pierwszemu powojennemu Zjazdowi przewodniczył inż. Czesław Świerczewski. W maju następnego roku Zrzeszenie przystąpiło do Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT).

W okresie powojennym zjazdy odbywały się nadal, zmieniano jedynie numeracje kolejnych spotkań. V Zjazd Delegatów PZGWTS miał miejsce w Opolu w 1952 r. Podjęto na nim uchwałę zmieniającą dotychczasową nazwę na Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Sanitarnych Ogrzewnictwa i Gazownictwa (SNITSOG). Zrzeszenie miało w tym okresie 12 oddziałów terenowych: Warszawa, Łódź, Olsztyn, Bydgoszcz, Gdańsk, Szczecin, Poznań, Wrocław, Opole, Katowice, Kraków, Lublin. W Oddziałach zrzeszonych było w sumie 3102 członków. W 1957 r. odbył się X Zjazd, na którym uchwalono nowy statut oraz przyjęto nową nazwę: Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych (PZITS), która to nazwa pozostała do dzisiaj. W 1962 r. w Augustowie odbył się XXXII Zjazd Naukowy Zrzeszenia. Po tym roku, ze względu na znaczny wzrost liczby członków, organizowano już tylko zjazdy delegatów. Jubileuszowe Zjazdy Delegatów PZITS miały miejsce: w Krakowie (40. i 50. rocznica), w Warszawie (60. i 65. rocznica), we Wrocławiu (70. rocznica) oraz w Supraślu (80. Rocznica). Z okazji obchodzonych jubileuszy wydano szereg monografii historycznych, w których szczegółowo opisano działalność PZITS w okresie minionych lat.

Można stwierdzić, że w okresie 90 lat działalność PZITS przejawiała się przede wszystkim w organizowaniu kongresów, zjazdów, konferencji, seminariów i narad poświęconych problematyce naukowej i technicznej oraz imprez promocyjnych w dziedzinach objętych statutowo. Do ważnych zadań podejmowanych przez Zrzeszenie należało również przygotowywanie i realizowanie Zjazdów: Gazowników Polskich, Wodociągowców POLWOD, Kanalizatorów POLKAN, Ogrzewników Polskich i Kongresów: Oczyszczania Miast, Uzdrowisk Polskich i innych. Zjazdy branżowe odbywały się w odstępach 3-5 letnich z udziałem licznego grona fachowców z różnych środowisk, w tym także z zagranicy. Prezentowali oni zarówno świat nauki, jak i jednostki projektowe, produkcyjne, eksploatacyjne. Niejednokrotnie uczestniczyli w nich parlamentarzyści oraz przedstawiciele wybranych resortów, władz administracyjnych i samorządowych. Wypracowane w takim zróżnicowanym gronie wnioski, stanowiły cenny dla wszystkich uczestników materiał, przydatny w rozwiązywaniu problemów naukowych, zawodowych i społeczno-gospodarczych.

Ważną sferą statutowej działalności w minionym okresie było podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez różnorodne szkolenia. Dużą rolę odgrywał tu Zakład Szkolenia i Wydawnictw PZITS, powołany uchwałą ZG PZITS z dnia 25 maja 1968 r. oraz okręgowe ośrodki szkolenia przy Zarządach Oddziałów PZITS. Najczęściej były to szkolenia w formie kursów dokształcających i doskonalących, kursów przygotowawczych do egzaminów kwalifikacyjnych na uprawnienia energetyczne, czy też kursów z zakresu BHP. Dla zapewnienia odpowiedniego poziomu tych szkoleń, ZG PZITS nadaje  swoim członkom, którzy spełniają odpowiednie kryteria, tytuły zweryfikowanego Wykładowcy PZITS. W ramach prowadzonej działalności szkoleniowej, szczególnie w Oddziałach i Kołach Zakładowych, cyklicznie organizowane są też liczne spotkania promocyjno-ofertowe firm krajowych i zagranicznych, połączone z prezentacją  nowych technik i technologii, armatury gazowej i wodociągowej, systemów zabezpieczeń, wielorakich narzędzi monterskich. Poznawanie nowoczesnego sprzętu i urządzeń, także stanowi jedną z form podnoszenia wiedzy zawodowej pracowników branż statutowych PZITS.

W niektórych Oddziałach funkcjonują Biura Studiów i Rzeczoznawstwa, które umożliwiają członkom PZITS, także poprzez nadawanie im tytułów Rzeczoznawcy PZITS, realizację prac inżynierskich w zakresie rzeczoznawstwa technicznego (analiz, opinii, ekspertyz), na miarę swoich umiejętności i aspiracji zawodowych. Nadawanie tytułów zweryfikowanego Wykładowcy i Rzeczoznawcy PZITS, to jedna z form nobilitacji członków.

Niewątpliwie ważnym kierunkiem działania Zrzeszenia jest rozwijanie współpracy międzynarodowej. Obecnie Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych należy do czterech organizacji międzynarodowych: IGU – Międzynarodowa Unia Gazownicza, IWSA – Międzynarodowe Stowarzyszenie Zaopatrzenia w Wodę, REHVA – Federacja Europejskich Stowarzyszeń Ogrzewnictwa i Wentylacji, SITH – Międzynarodowe Stowarzyszenie Techniki Uzdrowiskowej.

Na podstawie podpisanych dwustronnie porozumień, PZITS utrzymuje także kontakty z następującymi stowarzyszeniami: BGW i DVGW – Niemieckie Stowarzyszenia Gazowników i Wodociągowców, AGHTM – Francuskie Stowarzyszenie Higienistów i Techników Komunalnych, AJCARR – Włoskie Stowarzyszenie Ogrzewnictwa i Wentylacji, ASHRAE – Amerykańskie Stowarzyszenie Ogrzewnictwa i Wentylacji, Uniwersytet w Stuttgarcie, Francuskie Stowarzyszenie Techniki Uzdrowiskowej, Węgierskie Stowarzyszenie Hydrologiczne, ATV – Niemieckie Stowarzyszenie Kontroli Zanieczyszczeń Wód, STIP – Stowarzyszenie Techników i Inżynierów Polskich na Litwie. Współpraca z tymi organizacjami pozwala na wytworzenie dobrej pozycji PZITS w układzie europejskich stowarzyszeń naukowych i inżynierskich oraz propagowanie osiągnięć zagranicznych w kraju, jak i krajowych za granicą. Ułatwia to także działania na rzecz tworzenia jednolitych przepisów i norm branżowych.

Od lat 70-ych XX wieku część członków PZITS z branży gazowniczej przeszła do bratniego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego (SITPNiG). Szereg z nich należy do obu stowarzyszeń. Poprzez Główną Sekcję Gazownictwa PZITS oraz Komitet Gazowy SITPNiG oba stowarzyszenia nawiązały ścisłą współpracę. Organizują wspólnie zjazdy branżowe, podejmują działania na rzecz integracji swojego środowiska, wnosząc wiele w rozwój branży gazowniczej w Polsce.

Należy dodać, że PZITS współpracuje także z Urzędem Regulacji Energetyki (URE). Przy Oddziałach PZITS funkcjonują komisje kwalifikacyjne powoływane przez Prezesa URE dla sprawdzania kwalifikacji pracowników, zajmujących się dozorem i eksploatacją urządzeń energetycznych w branżach objętych działalnością Zrzeszenia. W ramach szeroko rozumianej integracji środowisk branżowych PZITS współdziała również z Polską Izbą Inżynierów Budownictwa, Izbą Gospodarczą Gazownictwa, Polską Organizacją Gazu Płynnego, Wodociągami Polskimi, Ciepłownictwem Polskim oraz z  Uzdrowiskami Polskimi.

W ponad 90-letniej historii PZITS nie można pominąć znaczącej działalności publicystycznej jego członków, będącej efektem stałego pogłębiania swej wiedzy, zarówno teoretycznej, jak i praktycznej oraz dążności do jej przekazywania innym. Wielu z nich zamieszcza swoje opracowania z dziedziny gazowniczej, wodno-kanalizacyjnej, ciepłowniczej, czy ochrony środowiska w fachowych czasopismach, takich jak ,,Gaz, Woda i Technika Sanitarna”, ,,Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo i Wentylacja”, ,,Ochrona Środowiska” oraz w innych wydawnictwach stowarzyszeniowych. Prezentują oni także swoje opracowania w formie referatów na specjalistycznych konferencjach naukowo-technicznych, a także przekazują  wiedzę na zajęciach ze studentami uczelni wyższych

Tak jak w przeszłości, tak i dziś Zebrania Delegatów, jako najwyższej władzy Zrzeszenia, są jednym z ważniejszych wydarzeń w życiu Zrzeszenia. Odbywają się one co cztery lata i są znakomitą okazją do podsumowania działalności, oceny sytuacji Zrzeszenia, wyboru nowych władz i przyjęcia kierunków działania na kolejne kadencje.

Ostatnie XXV Jubileuszowe Zebranie Delegatów PZITS odbyło się w Warszawie w dniach 23-25 października 2008 r. Podczas tego Zebrania wybrano Zarząd Główny PZITS na kadencję 2008-12 w składzie: prezes: prof. Andrzej Królikowski,  wiceprezesi: prof. Bogdan Mizieliński, Mieczysław Menżyński, Jerzy Pszczoła, członkowie Prezydium: Marek Banasik, Konrad Bąkowski, prof. Jan D. Rutkowski, Kazimierz Stefanowski,  członkowie Zarządu: Marian Długosz, Piotr Frysztak, Zbigniew Kilanowski, Marian Kulig, Wojciech Majchrzak, Kazimiera Rutkowska, Jerzy Stroński, Maciej Szałkowski, Mariusz Woźniarski, sekretarz generalny: po tragicznej śmierci w kwietniu 2009 r. Ryszarda Paruszewskiego, od 15 marca 2010 r. funkcję tą pełni Paweł Jasiński.

Podczas XXV Zebrania Delegatów wybrano także przedstawiciela PZITS do Rady Krajowej FSNT-NOT. Został nim Mieczysław Menżyński. Na tym Zebraniu podjęto również szereg uchwał, wniosków i dezyderatów, dotyczących  opracowania Kodeksu Zasad Etyki Członków PZITS, uaktywnienia i współpracy branżowych sekcji oddziałowych z sekcjami głównymi PZITS, kontynuacji działań związanych z wprowadzeniem trzech specjalności w branży instalacji sanitarnych: gazownictwa, wodociągów i kanalizacji, ciepłownictwa i wentylacji.

Trzeba zaznaczyć, że w początkach lat 90-ych ubiegłego stulecia, Zrzeszenie przeżywało trudne chwile organizacyjne. Przekształcenia strukturalne i własnościowe w gospodarce, restrukturyzacja przemysłu, likwidacja wielu zakładów przemysłowych i biur projektowych miały duży wpływ na zmniejszenie ilości kół zakładowych i tym samym liczebności członków indywidualnych i wspierających. Po przeprowadzeniu weryfikacji, czemu służyło także wprowadzenie nowych legitymacji  na wzór europejskich stowarzyszeń inżynierskich, spadła ilość członków. Aktualnie Zrzeszenie liczy około 5 000 członków indywidualnych, zgrupowanych w 22 Oddziałach, których siedziby znajdują się we wszystkich miastach wojewódzkich oraz w: Częstochowie, Elblągu, Tarnowie, Toruniu, Słupsku i Koszalinie. Wzorem europejskich stowarzyszeń naukowo-technicznych, PZITS staje się organizacją elitarną, dobrze spełniającą w obecnych realiach życia gospodarczego swą statutową rolę w rozwijaniu techniki i myśli technicznej, w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, z zachowaniem zasad etyki zawodowej.

Z tradycji tarnowskich firm branż statutowych Zrzeszenia

Gazownictwo

Do lat 70-tych XIX wieku oświetlenie Tarnowa było naftowe. Z rzadka na głównych ulicach kopciły lampy, zapalane co wieczór przez pracownika zatrudnianego przez magistrat. Kiedy więc w latach 60-tych XIX wieku nastała era autonomiczna, magistrat tarnowski zamarzył o oświetleniu miasta lampami gazowymi. W Tarnowie pierwsza prywatna gazownia powstała w 1877 r. i należała do Józefa Wrzoska i Romualda Banaszkiewicza. Mieściła się przy ulicy Bandrowskiego, która została nazwana na cześć pierwszego autonomicznego burmistrza. 1 lutego 1878 r. w Tarnowie rozbłysło po raz pierwszy 120 ulicznych lamp gazowych. Oświetlenie gazowe miał wówczas także dworzec kolejowy, gdzie świeciło 260 lamp oraz synagoga tarnowska przy ulicy Nowej, gdzie paliło się w nocy 370 lamp gazowych. Niemniej jednak w tym czasie w Tarnowie nadal przeważało oświetlenie naftowe, choć na jakość oświetlenia naftowego i po części gazowego wszyscy narzekali.

Do końca XIX wieku magistrat odnawiał co trzy lata z przedsiębiorcami umowy dotyczące oświetlenia miasta. To jednak nie  zmniejszyło niezadowolenia tarnowian, które trwało jeszcze przez wiele lat, nawet wtedy, gdy w Tarnowie pojawiła się elektryczność. Egipskie ciemności w Tarnowie końca XIX wieku były codziennością, podobnie jak w większości miast i miasteczek galicyjskich. Po założeniu gazowni indywidualni odbiorcy byli nieliczni, wielu po pierwszych doświadczeniach rezygnowało z odbioru gazu. Częstym tego powodem była jego zła jakość.

W latach 80-tych XIX wieku Romuald Banaszkiewicz odsprzedał gazownię przybyłemu ze Śląska przemysłowcowi inż. Pawłowi Skrzypcowi (Skrzypietz), który prowadził ją do swojej śmierci (1908 r.). Unowocześnił on gazownię tarnowską, dzięki czemu przez kilka lat pozostawał jedynym dostarczycielem gazu dla miasta. Skrzypiec był wielkim społecznikiem i filantropem, a jednocześnie doskonale rozumiał rolę reklamy. Często bezpłatnie dostarczał gaz niezbędny do oświetlenia miasta i organizowanych przez nie iluminacji z okazji rocznic patriotycznych, czy uroczystości kościelnych. W grudniu 1902 roku oświetlił na stałe koronę figury Matki Boskiej Niepokalanej stojącej do dziś na placu Katedralnym. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczął  współpracę ze znanymi żydowskimi przemysłowcami tarnowskimi Glaserem i Zinsem. Prasa podkreślała w tym czasie, że Tarnów był jednym z pierwszych miast galicyjskich, w którym zainstalowano oświetlenie gazowe.

Opozycja w tarnowskiej Radzie Miejskiej coraz częściej krytykowała magistrat za niekorzystne jej zdaniem umowy na dostarczanie gazu. Powoływano specjalne komisje, które miały negocjować kontrakty. Rada Miejska stanowczo domagała się  wykupienia gazowni Skrzypca na własność miasta, co ostatecznie udało się zrealizować w 1910 r.

Gazownia była instytucją miejską podobnie jak oddane w 1910 r. wodociągi, elektrownia i rok później tramwaje. Inwestycje te wprowadziły Tarnów w XX wiek. Pierwszym dyrektorem gazowni został Romuald Wowkonowicz, który przybył do Tarnowa ze Lwowa, gdzie dyrektorował tamtejszej, stołecznej gazowni. W okresie międzywojennym, jak również w czasach PRL, miejska gazownia mieściła się w tym samym miejscu, co owa gazownia Wrzoska i Banaszkiewicza, czyli przy ulicy Wojciecha Bandrowskiego.

Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny rozwój tarnowskiego gazownictwa. W latach 1948-67 Tarnów za sprawą działających tu: Przedsiębiorstwa Państwowego „Gaz Ziemny”, następnie Zakładów Gazownictwa Okręgu Tarnowskiego i PP Zakłady Gazu Ziemnego, pełnił rolę wiodącego ośrodka gazowniczego nadzorującego budowę i eksploatację gazociągów przesyłowych gazu ziemnego w całym kraju. Zlikwidowano klasyczną gazownię. Stworzono w tym okresie krajowy system gazociągów wysokoprężnych doprowadzających gaz ziemny z Podkarpacia i zza wschodniej granicy na zachód i północ Polski. W efekcie po roku 1967, Tarnów stał się siedzibą jednego z sześciu okręgów gazowniczych działających na terenie kraju. Funkcje, zarówno w zakresie przesyłu, jak i dystrybucji gazu, spełniał Karpacki Okręgowy Zakład Gazownictwa (KOZG), wchodzący w skład Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A., obejmujący obszar 11 byłych województw Polski południowo-wschodniej.

W 2000 r. w wyniku oddzielenia przesyłu gazu ziemnego od dystrybucji nastąpiły zmiany struktury organizacyjnej PGNiG S.A. W miejsce KOZG w Tarnowie powstał Regionalny Oddział Przesyłu (ROP), obsługujący gazociągi systemowe na obszarze byłego KOZG oraz Oddział – Karpacki Zakład Gazowniczy (KZG), zajmujący się dystrybucją gazu ziemnego na obszarze byłego województwa tarnowskiego (teren miasta oraz powiatów: tarnowskiego, brzeskiego, bocheńskiego, dąbrowskiego, dębickiego). KZG nadzorował wówczas ponad 11 tysięcy kilometrów sieci rozdzielczej i obsługiwał blisko 140 tysięcy odbiorców gazu. W rejonie jego działania z gazu korzystali mieszkańcy wszystkich 13 miast oraz ponad 500 (czyli 96 procent) wsi. Stało się to dzięki aktywnej, wieloletniej pracy tarnowskich gazowników i lokalnych samorządowców. Teren działania byłego KZG zalicza się dziś do najbardziej zgazyfikowanych rejonów w Polsce.

Z dniem 1 stycznia 2003 r. w wyniku decyzji Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2002 r., dotyczącej przyjęcia „Programu restrukturyzacji i prywatyzacji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A.”, w Tarnowie rozpoczęła swą działalność Karpacka Spółka Gazownictwa (KSG) Spółka z o.o., jako jedna z sześciu spółek dystrybucyjnych w kraju. Swą działalnością objęła ona najbardziej zgazyfikowany rejon czterech województw Polski południowo-wschodniej: małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Zlokalizowana na tym obszarze bogata infrastruktura w postaci gazociągów przesyłowych i dystrybucyjnych, kopalni gazu, tłoczni i magazynów gazu, stacji redukcyjno-pomiarowych oraz doświadczona, specjalistyczna kadra pracownicza, stwarzały dobre warunki do efektywnego funkcjonowania tej spółki. Działający na obszarze byłego województwa tarnowskiego Zakład Gazowniczy w Tarnowie, jako jeden z ośmiu Oddziałów – Zakładów Gazowniczych KSG, czynił wiele, aby podtrzymując tradycję znaczącego ośrodka gazowniczego, sprostać nowym wyzwaniom i wzmacniać swoimi wynikami pozycję spółki.

W latach 2004-08, także w obszarze przesyłu gazu, następują kolejne przekształcenia organizacyjne. W miejsce Regionalnych Oddziałów Przesyłu powstają – także w Tarnowie – Oddziały nowo powstałego Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System S.A., jako jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Głównym celem działań Operatora i jego Oddziałów, było zapewnienie ciągłości, jakości i bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego w systemie przesyłowym. Warto zaznaczyć, że przez system gazociągów przesyłowych obsługiwanych przez Oddział OGP „Gaz-System” w Tarnowie aktualnie przepływa w ciągu roku około 50% gazu ziemnego zużywanego w Polsce.

Od 1 lipca 2007 r. zaszły dalsze zmiany organizacyjne wynikające z Ustawy „Prawo energetyczne” regulującej zasady uwolnienia rynku gazu i nakazującej oddzielenie działalności operatorów systemu dystrybucyjnego od obrotu, czyli sprzedawcy gazu. W wyniku tych zmian Karpacka Spółka Gazownictwa została rozdzielona na dwie jednostki organizacyjne: Karpacki Operator Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. i jemu podległy Oddział – Zakład Gazowniczy w Tarnowie, zajmujący się stroną techniczną działalności  oraz Karpacka Spółka Obrotu Gazem Sp. z o.o. i jej podległy Oddział – Gazownia Tarnowska, zajmująca się stroną handlową działalności.

Aktualnie działają w Tarnowie cztery firmy gazownicze: Karpacka Spółka Gazownictwa (KSG) Sp. z o.o., z jej Oddziałem – Zakładem Gazowniczym (ZG) w Tarnowie, działająca w sferze techniczno-eksploatacyjnej sieci dystrybucyjnej, Operator Gazociągów Przesyłowych (OGP) GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie, jako jednostka zajmująca się przesyłem gazu ziemnego, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Karpacki Oddział Obrotu Gazem (PGNiG - KOOG) z Gazownią Tarnowską, zajmujący się stroną handlową obsługi klientów, Zakład Remontowy Urządzeń Gazowniczych (ZRUG) Sp. z o.o. w Pogórskiej Woli, jako jednostka wykonawcza w zakresie inwestycji i remontów. Siedziby obecnych jednostek organizacyjnych (poza ZRUG) znajdują się na tym samym miejscu, w którym 130 lat temu znajdowała się w Tarnowie gazownia Wrzoska i Banaszkiewicza, a następnie Pawła Skrzypca.

Gazownicy od początku istnienia Oddziału Tarnowskiego PZITS tworzą najliczniejsze i najbardziej aktywne Koła Zakładowe. Z racji powiązań organizacyjnych tarnowskiego gazownictwa, obecnie jest ich cztery. Są to Koła w: Tarnowie, Jarosławiu, Jaśle, Sandomierzu.

Wodociągi i kanalizacja

Tarnów miał wodociąg już w wieku XV. Inwestycja ta była w owych czasach niezwykle rzadka i bardzo kosztowna. Pierwszym znanym nam z nazwiska mistrzem kanalarskim i specjalistą od wodociągów był niejaki Michał z Tarnowa. Już w 1467 r. polecał on swoje usługi. Wszystko zaczęło się w podtarnowskiej wsi Krzyż. Stąd około 1450 r. poprowadzono pierwszy wodociąg do Tarnowa. W miejscu, gdzie dziś stoi zbiornik było ujęcie wody pitnej skąd grawitacyjnie, rurami drewnianymi, woda doprowadzana była do śródmieścia, do istniejących w mieście studzien, z których dwie do dziś zachowały się na rynku. Rury były z drzewa sosnowego sprowadzanego z lasów hrabstwa tarnowskiego.

W okresie zaborów, w drugiej połowie XIX wieku, istniały na terenie miasta 52 studnie. Stan wody w nich był fatalny. Kolejni lekarze miejscy alarmowali władze i opinię publiczną o zagrożeniach, jakie stwarzała woda doprowadzana do studzien miejskich.

W początkowym okresie autonomii galicyjskiej, w latach 70. i 80. XIX wieku, rozpoczęła się batalia władz samorządowych o wodę dla Tarnowa. Jednak dopiero w 1902 r. zawiązał się odpowiedni komitet wodociągowy. W 1905 r. na wniosek Komisji Wodociągowej Rada Miejska ogłosiła konkurs na stanowisko dyrektora Biura Wodociągowego. Stanowisko powierzono znanemu hydrotechnikowi dr Maksymilianowi Matakiewiczowi ze Lwowa.

Intensywnie poszukiwano w okolicach Tarnowa źródeł dobrej wody. Zajął się tym znany chemik, dyrektor Szkoły Realnej w Tarnowie dr Karol Trochanowski. Jak wykazały jego badania, najlepsza woda znajdowała się na terenie wsi Świerczków, w pobliżu ujścia Białej do Dunajca. Dyrektor Biura Wodociągowego inżynier Maksymilian Matakiewicz zaprojektował budowę wodociągu świerczkowskiego. W latach 1909-10 wybudowano wodociąg o długości 9 km, łączący ujęcie wody na Dunajcu z miastem. Budowa pochłonęła olbrzymią wówczas sumę 2 milionów koron. W 1909 r. dyrektor  Matakiewicz mianowany został profesorem Politechniki Lwowskiej i opuścił Tarnów. Na jego miejsce Rada Miejska mianowała inż. Zygmunta Ursiniego, który pełnił funkcję do śmierci w 1920 r.. Jeszcze przed I wojną światową wybudowano przy ulicy Mała Strusina (dziś Narutowicza) piękny gmach Wodociągów Miejskich.

W 1910 r. postawiono zbiornik wodny w Krzyżu, prawie na granicy miasta. Była to niezwykle potrzebna inwestycja miejska. Rok 1910 nazywany jest powszechnie „rokiem wielkich inwestycji Tarnowa”. Jednocześnie oddano bowiem do użytku elektrownię miejską, dworzec kolejowy oraz nowoczesne wodociągi miejskie. Można rzec, że młody, od kilku lat urzędujący burmistrz Tarnowa dr Tadeusz Tertil miał wtedy swoje wielkie dni, które przeniosły go do historii. Zbiornik w Krzyżu po dziś dzień stanowi istotny element wodociągów tarnowskich. Pięknie zaprojektowany przez inż. Szczęsnego Zarembę, budowniczego miejskiego, jest istotnym i charakterystycznym element pejzażu północnej okolicy Tarnowa. Po II wojnie światowej nastąpił dalszy dynamiczny rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Włączono do eksploatacji nowe zbiorniki wyrównawcze. Oddano do użytkowania nowe ujęcie infiltracyjne i powierzchniowe na rzece Dunajec oraz stację uzdatniania wody w Zbylitowskiej Górze.

W latach powojennych przedsiębiorstwo wodociągowe w Tarnowie przechodziło wiele zmian organizacyjnych. Początkowo było działem wielobranżowego przedsiębiorstwa komunalnego, stopniowo przekształcało się w samodzielną jednostkę o silnych podstawach ekonomicznych. W latach 70. zakres działania przedsiębiorstwa został poszerzony o sąsiadujące z miastem Tarnowem miejscowości, położone w gminie Tarnów i gminie Skrzyszów. Po zmianach systemu administracyjnego kraju w latach 70. utworzone zostało, na bazie pojedynczych przedsiębiorstw wodociągowych, jedno przedsiębiorstwo zarządzające wodociągami w większych miastach województwa tarnowskiego (Tarnów, Bochnia, Brzesko, Dębica, Dąbrowa Tarnowska i Tuchów) – Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Pod tą nazwą firma funkcjonowała do początku lat 90., kiedy to na skutek komunalizacji majątku i przydzielenia zaopatrzenia w wodę oraz odprowadzania ścieków do zadań własnych gminy, dokonano podziału przedsiębiorstwa na sześć mniejszych obsługujących poszczególne miasta i okoliczne miejscowości.

W 1994 r. nastąpiła zmiana formy prawnej zarządzania wodociągami miasta Tarnowa. W ich wyniku powstała nowa spółka prawa handlowego –Tarnowskie Wodociągi Spółka z o.o. pozostająca własnością jednostek samorządowych Miasta Tarnów, Gminy Tarnów, Gminy Skrzyszów, a od 2005 r. także Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A. Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o. zaopatrują w wodę trzy gminy będące właścicielami spółki, a ponadto miasto Dąbrowę Tarnowską, gminę Olesno, częściowo gminę i miasto Żabno, gminę Lisia Góra oraz gminę Pleśna, a perspektywicznie gminę Ryglice. Łącznie system zasila około 200 tys. mieszkańców. Woda dostarczana jest z czterech źródeł tj. ujęcia w Świerczkowie, ujęcia infiltracyjnego w Kępie Bogumiłowickiej, SUW Zbylitowska Góra i małego ujęcia w Porębie Radlnej. Obecnie długość sieci wodociągowej wynosi ok. 850 km, natomiast sieci kanalizacyjnej ok. 450 km. Ścieki są zbierane systemem kanalizacji ogólnospławnej w mieście Tarnowie oraz kanalizacji rozdzielczej w gminach i kierowane do własnej oczyszczalni ścieków, która spełnia najostrzejsze wymogi w sprawach jakości ścieków wprowadzanych do wód. Oczyszczalnia istnieje od 1978 r., początkowo była wydziałem Zakładów Azotowych w Tarnowie, następnie po modernizacji w latach 90. została wydzielona jako samodzielna spółka prawa handlowego z udziałem gminy Miasta Tarnowa i Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A. W 2005 r. Spółka została połączona z Tarnowskimi Wodociągami Sp. z o.o. tworząc organizacyjnie jednorodny system wodociągowo-kanalizacyjny.

Od 2003 r. została zmieniona strategia funkcjonowania Tarnowskich Wodociągów. Realizowana jest misja przedsiębiorstwa nakierowana na wszystkich mieszkańców aglomeracji tarnowskiej. Spółka oferuje dostawę wody i oczyszczanie ścieków z wielu miejscowości (gmin) na dużym obszarze. Ponadto oprócz podstawowej działalności wykonuje usługi dla ludności i przemysłu w zakresie szeroko rozumianej działalności wodociągowo-kanalizacyjnej oraz rozwija we współpracy z MPEC S.A. w Tarnowie magistralną sieć światłowodową do obsługi internetowej poszczególnych osiedli miasta i sąsiadujących z Tarnowem miejscowości.

W roku 2003 został opracowany projekt „Zaopatrzenia w wodę i oczyszczanie ścieków w Tarnowie” w ramach programu przedakcesyjnego ISPA. Projekt ten został zaakceptowany przez odpowiednie komisje Unii Europejskiej, w wyniku czego Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o. zrealizowały inwestycje o wartości około 40 milionów EURO.

Założony na lata 2005-08 program rozwoju umożliwił modernizację Spółki oraz pozyskanie nowego rynku usług kanalizacyjnych, co przełożyło się na poprawę kondycji finansowej Spółki oraz wzrost jej potencjału. W wyniku przeprowadzonych inwestycji dokonano: modernizacji SUW w Zbylitowskiej Górze, co pozwoliło na dostosowanie jakości wody pitnej do najwyższych norm polskich oraz Unii Europejskiej. Zmodernizowano także rurociągi magistralne, umożliwiające znaczące ograniczenie ilości awarii, a przez to okresowe przerwy w dostawie wody dla odbiorców oraz jej straty. Dokonano realizacji kanalizacji sanitarnej, rozwiązującej problem unieszkodliwiania ścieków na terenie gmin, które są właścicielem Tarnowskich Wodociągów Sp. z o.o., ale również stworzono warunki do ich unieszkodliwiania na terenie gmin Wojnicz, Lisia Góra, Wierzchosławice, Żabno, Pleśna, Ryglice. W wyniku działań zlikwidowano szereg małych oczyszczalni ścieków, które nie spełniają norm polskich i Unii Europejskiej oraz dokonano zagospodarowania ścieków, spełniając wymogi Dyrektywy Rady 99/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów.

Realizacja szerokiego programu inwestycyjnego umożliwiła poprawę sprawności i efektywności systemu wodno-ściekowego oraz jakości świadczonych usług.

W Tarnowskich Wodociągach Sp. z o.o. działa od wielu lat Koło Zakładowe PZITS, skupiające inżynierów i techników branży wodociągowo-kanalizacyjnej.

Ciepłownictwo

Jako początek rozwoju ciepłownictwa w  Tarnowie, które charakteryzowało się znaczną ilością rozproszonych lokalnych kotłowni opalanych węglem grubym z uciążliwą ręczną obsługą zainstalowanych kotłów, przyjmuje się wczesne lata 50. XX wieku. Pierwsza kotłownia zasilająca osiedle mieszkaniowe wybudowane na terenie zlikwidowanego getta, powstała przy ulicy Szpitalnej. Była ona wyposażona w dwa kotły węglowe WCO-60. Następnie powstała kotłownia przy ulicy Siennej, a w miarę rozwoju budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego w mieście powstawały kolejne lokalne kotłownie położone przy ulicach: Wiejskiej, Wilsona (Nowotki), Fredry, Żwirki, Rynek, Wodna, Krakowska, Powstańców Warszawy, Sowińskiego, Paderewskiego, Wita Stwosza, Starowolskiego, Krasińskiego, Rogoyskiego nr 6 i 34, Asnyka, Batorego, Sowińskiego, Dwernickiego.

W roku 1967 wybudowano największą wówczas kotłownię opalaną miałem węglowym przy ulicy Lwowskiej, dostarczającą ciepło do pobliskich osiedli mieszkaniowych, w której prace były w pełni zautomatyzowane. Miasto rozwijało się dalej, co powodowało wzrost zapotrzebowania na energię cieplną, a dotychczasowe źródła nie były w stanie jej zapewnić. Zaistniała więc konieczność budowy nowego źródła produkującego energię cieplną o mocy zapewniającej długofalowy rozwój inwestycji miasta. W 1976 r. rozpoczęto budowę największej kotłowni miejskiej, którą zlokalizowano na północnym skraju miasta przy ulicy Spokojnej. Równocześnie rozpoczęto budowę dwóch magistral ciepłowniczych w kierunku „Parkowa” 2xDn 350 oraz „Jasna” 2xDn 500. Kotłownie wraz z siecią magistralną oddano do użytku w 1982 r.

Podmiotem zajmującym się eksploatacją kotłowni miejskich był Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych w Tarnowie. Kotłownie lokalne o większych mocach w rejonach osiedli zakładowych eksploatowane były przez przedsiębiorstwa państwowe prowadzące działalność gospodarczą na terenie miasta Tarnowa. Faktem o dużym znaczeniu w rozwoju ciepłownictwa w Tarnowie, było powstanie w okresie funkcjonowania województwa tarnowskiego przedsiębiorstwa państwowego, zajmującego się rynkiem usług ciepłowniczych.

Decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 1 stycznia 1978 r. powołane zostało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej. Przedsiębiorstwo to utworzono na bazie Zakładów Energetyki Cieplnej funkcjonujących przy: Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych w Tarnowie, Rejonowych Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Dębicy, Bochni, Brzesku, Dąbrowie Tarnowskiej, Tuchowie i Żabnie. Obszarem działania w tym okresie WPEC Tarnów były wyżej wymienione miasta. Powołany do życia podmiot zajmował się głównie eksploatacją, konserwacją i remontami kotłowni, sieci ciepłowniczych i węzłów na obszarze swojego działania oraz uczestniczyło w procesach inwestycyjnych w zakresie koncepcji, uzgodnień, rozwiązań technicznych oraz odbiorach wykonanych robót. Inwestycje rozwojowe prowadzone przez przedsiębiorstwa usług inwestycyjnych, finansowane były ze środków budżetowych państwa.

Na mocy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym oraz w oparciu o Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26.06.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu podziału przedsiębiorstw państwowych podlegających komunalizacji – Wojewoda Tarnowski dokonał z dniem 01.07.1993 roku podziału Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej, w wyniku czego utworzone zostały w Tarnowie, Dębicy, Bochni, Brzesku i Dąbrowie Tarnowskiej Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej, jako samodzielne podmioty gospodarcze.

Nowo powstałe Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Tarnowie funkcjonowało na prawach przedsiębiorstwa państwowego do dnia 26 marca 1994 r.

26 sierpnia 1994 r. na skomunalizowanym na rzecz Gminy Miasta Tarnowa majątku przedsiębiorstwa MPEC Tarnów zawiązana została spółka z ograniczoną odpowiedzialnością: „Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Tarnowie”. Coraz ostrzejsze standardy ochrony środowiska były katalizatorem do restrukturyzacji Spółki i licznych inwestycji. Działania naprawcze rozpoczęto od gruntownych zmian organizacyjnych, wymiany znacznej części kadry kierowniczej oraz redukcji zatrudnienia. Intensywnie szkolono pracowników, aby sprostać wymaganiom nowych technik zarządzania. Szybko rosła kultura techniczna pracowników, otwierał się dostęp do nowoczesnych technologii, których znajomość stawała się elementarzem służb technicznych. W fazie tworzenia spółki służby techniczne nie wykonywały znaczących zadań remontowych oraz inwestycyjnych. Wiele robót było zlecanych wykonawcom zewnętrznym. Obecnie praktycznie wszystkie prace wykonywane są systemem własnym przy zatrudnieniu o połowę niższym niż 13 lat temu.

Od 1994 r. Spółka realizuje strategię inwestycyjną obejmującą następujące programy: likwidacja niskiej  i średniej emisji, modernizacja sieci i węzłów cieplnych zasilanych z ciepłowni „Piaskówka” oraz bazy technicznej i administracyjnej Spółki.

2 czerwca 2005 r. Spółka z o.o. została przekształcona na Spółkę Akcyjną. Istotnym krokiem było wydzielenie w strukturze Spółki Zakładu Serwisu i Wykonawstwa. Głównym profilem działalności tego Zakładu jest realizacja zadań związanych z budową, modernizacją, remontami i eksploatacją kotłowni, węzłów cieplnych oraz instalacji budynków wykonywanych na potrzeby własne Spółki i na zlecenia zewnętrzne.

Aktualnie Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. jest koncesjonowanym producentem i dystrybutorem energii cieplnej i elektrycznej. Prowadzi również działalność koncesjonowaną w zakresie obrotu ciepłem pochodzącym z zakupu w Zakładach Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A. Moc zainstalowana źródeł ciepła Spółki wynosi 157,04 MWt i 3,75 MWe. Ciepło przesyłane jest siecią ciepłowniczą o łącznej długości 74 km i transformowane na parametry temperaturowe wymagane przez odbiorców w 881 węzłach cieplnych. Działające w MPEC S.A. Koło Zakładowe PZITS należy zaliczyć do najstarszych w Oddziale Tarnowskim.

Gazownictwo, wodociągi i kanalizacja oraz ciepłownictwo stanowią od początku powstania do dziś trzon organizacyjny Oddziału Tarnowskiego PZITS.

Geneza utworzenia tarnowskiego oddziału PZITS i jego działalność

Z zapisów historycznych Oddziału Krakowskiego PZITS wynika, że w roku 1946 na 43 członków indywidualnych tego Oddziału, z Tarnowa było pięciu, zaś członkami wspierającymi (zbiorowymi) były: Gazownia i Wodociągi Tarnowskie. Tarnowskie środowisko inżynierów i techników sanitarnych zaczęło się organizować w Koła PZITS na początku lat 50-tych XX wieku. Strukturalnie Koła te wchodziły w skład Oddziału Krakowskiego PZITS. Pierwszym i najliczniejszym Kołem, zorganizowanym w roku 1951 w tym Oddziale, było Koło przy Zakładzie Gazownictwa (Zakłady Gazu Ziemnego) w Tarnowie, oznaczone numerem 1. W 1974 roku powstało Koło przy Miejskim Przedsiębiorstwie Wodociągów Kanalizacji w Tarnowie, zapisane w Oddziale Krakowskim pod numerem 42. W tym samym roku powstało trzecie w Tarnowie Koło PZITS przy Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie w Wydziale Gospodarki Terenami i Ochrony Środowiska w Tarnowie, zarejestrowane w Oddziale Krakowskim pod numerem 51.

W 1975 r., po wprowadzeniu reform administracyjnych, nastąpił wzrost aktywności zawodowej, naukowo-technicznej ludzi z branż zrzeszonych w Polskim Zrzeszeniu Inżynierów i Techników Sanitarnych. Doprowadził on w rok później, w 1976 r., do powstania Komisji Organizacyjnej z dr inż. Mieczysławem Menżyńskim jako przewodniczącym. Komisja podjęła usilne starania celem powołania w Tarnowie wyodrębnionego z Krakowskiego Oddziału PZITS, samodzielnego Oddziału. Wielkim zwolennikiem takich działań był ówczesny dyrektor Karpackich Okręgowych Zakładów Gazownictwa Jan Boćkowski, który jednocześnie w tym okresie był wiceprzewodniczącym Rady Wojewódzkiej NOT w Tarnowie oraz członkiem Koła nr 1 przy KOZG. Oprócz wspomnianych dwóch inicjatorów do Komisji Organizacyjnej weszli w 1976 r. następujący członkowie: Julian Gołębiowski, Wiktor Murawski, Kazimierz Sułkowski, Jacek Ostrowski – wszyscy z Koła nr 1, Jerzy Grobecki, Adam Olszówka z Koła nr 2 przy Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji w Tarnowie oraz Stanisław Kłęk z Koła nr 3 przy Urzędzie Wojewódzkim. Wniosek Komisji Organizacyjnej o powołaniu Oddziału w Tarnowie zyskał akceptację i poparcie macierzystego do tej pory Oddziału Krakowskiego i trafił do Zarządu Głównego w Warszawie.

Zarząd Główny Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych powołał, na mocy podjętej Uchwały, w dniu 6 kwietnia 1977 r. Oddział Tarnowski PZITS. 28 kwietnia tegoż roku odbyło się w Tarnowie historyczne I Walne Założycielskie Zgromadzenie Delegatów Kół Zakładowych, któremu przewodniczył senior tarnowskich działaczy PZITS Rudolf Peschel. Dokonano wyboru władz Oddziału na pierwszą kadencję i przyjęto Uchwałę Programową. Prezesem Zarządu Oddziału został Mieczysław Menżyński, który pełni tą funkcję do dziś.

Tak rozpoczął swą działalność Oddział Tarnowski PZITS. Oddział, który w zdecydowanej większości zrzesza członków branży gazowniczej, wywodzących się nie tylko z ziemi tarnowskiej, ale z racji organizacyjnych powiązań tarnowskiego gazownictwa, także z Jasła, Jarosławia i Sandomierza. Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo znaczącej przewagi liczebnej członków – pracowników gazownictwa, realizowane przez Oddział zadania nie ograniczały się tylko do problemów tej branży. W pierwszych latach działalności, koncentrowano się na tworzeniu podstaw organizacyjnych Oddziału, pozyskiwaniu nowych członków indywidualnych i wspierających, intensyfikacji szkoleń oraz popularyzacji techniki sanitarnej i ochrony środowiska naturalnego w społeczeństwie.

Warto przytoczyć niektóre tematy organizowanych, niejednokrotnie przy współpracy z głównymi sekcjami branżowymi, krajowych i regionalnych konferencji i sympozjów, cieszących się dużym zainteresowaniem wielu środowisk: ,,Medyczne i techniczne aspekty higienizacji wsi”, ,,Gospodarka i ochrona wód w województwie tarnowskim”, ,,Gospodarka odpadami w rejonach podgórskich”, ,,Technika w ochronie środowiska”, ,,Ochrona atmosfery” – cykl sympozjów, ,,Patogenne zagrożenia w procesie zaopatrzenia wsi w wodę i techniczne środki przeciwdziałania”, ,,Gospodarka wodno – ściekowa w makroregionie południowo – wschodnim”, ,,Problemy prawne w ochronie środowiska” – cykl sympozjów.

W następnych latach, także we współpracy z Zarządami Oddziałów Tarnowskiego i Krośnieńskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego, zorganizowano następujące konferencje o tematyce gazowniczej: „Problemy eksploatacji sieci gazowej wysokoprężnej i tłoczni gazu”, „Rury polietylenowe w gazownictwie”, ,,Telemechanika i systemy wizualizacji w aspekcie potrzeb okręgowego zakładu gazownictwa”, „Straty gazu w przemyśle gazowniczym – analiza przyczyn i miejsc powstawania oraz możliwości ich ograniczania”, „Rola gazu ziemnego w systemie działań proekologiczych na Podkarpaciu”, „80-lat gazownictwa ziemnego w rozwoju polskiej gospodarki”, „Dywersyfikacja źródeł dostaw gazu w Polsce”, „Stacje tankowania CNG – projektowanie, budowa, odbiór i eksploatacja”.

Oprócz konferencji, zjazdów i sympozjów, oddział i poszczególne koła zakładowe, organizowały liczne spotkania promocyjno-ofertowe firm krajowych i zagranicznych, na których prezentowano  armaturę gazową i wodociągową, urządzenia gazownicze, systemy zabezpieczeń, wielorakie narzędzia monterskie. Poznawanie nowoczesnego sprzętu i urządzeń traktowane były jako jedna z form podnoszenia wiedzy technicznej i technologicznej członków stowarzyszenia. Temu celowi służą także organizowane corocznie przez Tarnowskie Oddziały PZITS i SITPNiG, wycieczki naukowo-techniczne w większości do krajów Europy Zachodniej, wykorzystując niejednokrotnie zaproszenia znanych firm z branży gazowniczej, wodociągowej czy ciepłowniczej.

Wyrazem szczególnego uznania, było nadanie w roku 1997 – po spełnieniu wymogów Europejskiej Federacji Narodowych Stowarzyszeń Inżynierskich FEANI – ośmiu członkom Oddziału Tarnowskiego PZITS z tarnowskich firm gazowniczych, tytułu Inżyniera Europejskiego EUR ING. Są to: Alicja Białas, Mieczysław Menżyński, Bogdan Pastuszko, Ryszard Ryba, Stanisław Rzemiński, Zbigniew Rzemiński, Stanisław Stosur, Remigiusz Urban. Jest to duże wyróżnienie, zważywszy na przyznaną w Polsce do roku 2009 ogólną ilość tych tytułów około 180.

Spory dorobek odnotowuje działająca od roku 1979 przy Tarnowskim Oddziale PZITS Komisja Kwalifikacyjna powołana przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, sprawdzająca, zgodnie z wymaganymi aktami prawnymi, kwalifikacje pracowników zajmujących się dozorem i eksploatacją urządzeń energetycznych grupy 2 – urządzenia ciepłownicze i grupy 3 – urządzenia gazownicze. Istotną kartą w dziejach Tarnowskiego Oddziału jest działalność publicystyczna jego członków. Wielu z nich zamieszcza w fachowych czasopismach i wydawnictwach stowarzyszeniowych swoje artykuły i opracowania. Prezentują je także w formie referatów na specjalistycznych konferencjach naukowo-technicznych, a także przekazują swą wiedzę na zajęciach ze studentami wyższych uczelni.

Należy zaznaczyć, że w okresie ponad 30-letniej działalności Oddział Tarnowski przeżywał także trudne chwile. W 1977 r. w momencie tworzenia Oddziału, ilość członków indywidualnych wynosiła 120 i członków wspierających 3. Pod koniec lat 80-tych ubiegłego stulecia ilość ta wynosiła 387, zgrupowanych w 11 kołach. Na koniec roku 1993 zrzeszonych było w 5 kołach 202 członków indywidualnych. Był to przełomowy okres Oddziału. Przekształcenia strukturalne i własnościowe w gospodarce, restrukturyzacja przemysłu, likwidacja zakładów przemysłowych i biur projektowych, likwidacja agend szczebla wojewódzkiego wyraźnie wpłynęły na taki stan rzeczy.

Dziś Oddział Tarnowski zalicza się do oddziałów rozwijających się z coraz liczniejszą grupą także i młodych członków, którzy widzą swą szansę doskonalenia zawodowego poprzez uczestnictwo w życiu stowarzyszenia naukowo-technicznego. Aktualnie, Oddział Tarnowski liczy 460 członków indywidualnych, zgrupowanych w 7 kołach zakładowych i 8 członków wspierających. Koła Zakładowe: Koło Gazowników w Tarnowie, Koło Gazowników w Jarosławiu, Koło Gazowników w Jaśle, Koło Gazowników w Sandomierzu, Koło Wodociągowców w Tarnowie, Koło Ciepłowników w Tarnowie, Koło Terenowe w Tarnowie. Członkowie Wspierający: Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Tarnowie, Operator Gazociągów Przesyłowych GAZSYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie, PGNiG Karpacki Oddział Obrotu Gazem, Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o. w Tarnowie, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Tarnowie, Zakład Remontowy Urządzeń Gazowniczych Sp. z o.o. w Pogórskiej Woli, Przedsiębiorstwo Przemysłowe Control – Process Sp. z o.o. w Tarnowie, Przedsiębiorstwo Obsługi Gazownictwa POL-GAZ w Jarosławiu.

(fot. 9)

Warto dodać, że Tarnowski Oddział PZITS w swej historii, uroczyście obchodził do tej pory swe jubileusze z okazji: 10-lecia, 25-lecia i 30-lecia swej działalności. Każda z tych uroczystości była w życiu stowarzyszenia znaczącym wydarzeniem, stanowiącym okazję do podsumowania dorobku minionych lat, uhonorowania zasłużonych członków i wydania okolicznościowej monografii. Zapisana w tych wydawnictwach działalność Oddziału Tarnowskiego potwierdza znaczący jego udział w ponad 90-letniej historii Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych. Potwierdza także jego pozycję w tarnowskim środowisku stowarzyszeń zgrupowanych w FSNT-NOT – Terenowej Jednostce Organizacyjnej w Tarnowie, gdzie obok Oddziałów: SITPChem, SEP i SITPNiG stanowi najliczniejszy i aktywnie działający Oddział.

Zarząd Oddziału Tarnowskiego PZITS po wyborach przeprowadzonych w dniu 30 maja 2008 r., ukonstytuował się na kadencję 2008-2012 i działa w następującym składzie: Mieczysław Menżyński – Prezes Zarządu Oddziału, Piotr Frysztak – Wiceprezes Zarządu Oddziału, Przew. Koła Tarnowskich Wodociągowców, Tadeusz Sieńczak – Wiceprezes Zarządu Oddziału, Alicja Kaczmarczyk – Sekretarz Z/O, Bożena Jania – Skarbnik Z/O, Przew. Koła Ciepłowników, Maria Gajda – Członek Z/O, Lesław Górski – Członek Z/O, Przew. Komisji Kwalifikacyjnej, Stanisław Stosur – Członek Z/O, Przew. O/Sekcji Gazownictwa, Alfred Ważny – Członek Z/O, Przew. O/Sekcji Wodno –Kanalizacyjnej, Tadeusz Zawiliński – Członek Z/O, Przew. Komisji Historycznej.

W skład Zarządu wchodzi także z urzędu pięciu pozostałych przewodniczących Kół. Są to: Marek Galas – Przewodniczący Koła Tarnowskich Gazowników, Krzysztof Kalisz – Przewodniczący Koła Gazowników w Jaśle, Andrzej Mazur – Przewodniczący Koła Gazowników w Jarosławiu, Bożena Nowińska – Przewodnicząca Koła Gazowników w Sandomierzu, Władysław Ptak – Przewodniczący Koła Terenowego. Funkcję przewodniczącego Oddziałowej Komisji Rewizyjnej pełni Kazimierz Płaza z Koła Gazowników w Sandomierzu, a Oddziałowemu Sądowi Koleżeńskiemu przewodniczy Krystyna Żuchowicz z Koła Gazowników w Tarnowie.

Zarząd Oddziału opiera swą działalność na trzech Sekcjach Branżowych: O/Sekcja Gazownictwa – przewodniczący Stanisław Stosur, O/Sekcja Wodociągów i Kanalizacji – przewodniczący Alfred Ważny,  O/Sekcja Ciepłownictwa – przewodnicząca Bożena Jania. Przewodniczący ww. Oddziałowych Sekcji Branżowych wchodzą w skład Głównych Sekcji Branżowych funkcjonujących przy Zarządzie Głównym PZITS. Działają także Komisje – Zespoły Problemowe: Komisja Historyczna – przewodniczący Tadeusz Zawiliński, Komisja Kwalifikacyjna – przewodniczący Lesław Górski, Komisja Doskonalenia Kadr – przewodniczący Władysław Ptak, Zespół Organizacji Imprez Stowarzyszeniowych – przewodnicząca Alicja Kaczmarczyk, Zespół ds. Współpracy ze Stowarzyszeniami Naukowo-Technicznymi – przewodniczący Antoni Gajda, oraz Zespół ds. Współpracy Programowej z Izbą Inżynierów Budownictwa – przewodniczący Marek Galas.

dr Mieczysław Menżyński 

Bibliografia

Opracowania:
1. 130 lat tarnowskiego gazownictwa 1877-2007. Monografia tarnowskiego gazownictwa, red. M. Menżyński, Tarnów 2008.
2. Historia Gazownictwa Polskiego. Od połowy XIX wieku po rok 2000, Warszawa 2002.
3. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. 50 lat działalności 1919-1969, Warszawa 1969.
4. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. Działalność w latach 1970-1984, Warszawa 1984.
5. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych 1919-1999. Rys historyczny, Warszawa 1999.
6. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych 1919-2004. Rys historyczny, Warszawa-Toruń 2004.
7. Sypek A., 30 lat Oddziału Tarnowskiego PZITS 1977-2007, Tarnów 2007.

Fotografie

1. Dorobek 90 lat PZITS zaprezentował dr inż. Mieczysław Menżyński (archiwum autora).
2. XXXVIII Zjazd Gazowników Polskich otworzyli wspólnie: gospodarz spotkania Bogdan Pastuszko – prezes Zarządu Karpackiej Spółki Gazownictwa (z lewej) oraz prof. Andrzej Królikowski – prezes ZG PZITS (archiwum autora).
3. XXII Zjazd Delegatów PZITS, Szczawnica 1994 r. Obradom przewodniczy prezes ZO Tarnów Mieczysław Menżyński (archiwum autora).
4. Walne Zgromadzenie Członków, na którym powołano Oddział Tarnowski. Mieczysław Menżyński (w środku) – prezes Oddziału Tarnowskiego przyjmuje tuż po wyborze gratulacje od A. Grohmana (z lewej) - przedstawiciela Oddziału Krakowskiego, po prawej: Stefan Opaliński – prezes Oddziału Rzeszowskiego (archiwum autora).
5. I Małopolska Konferencja Energetyczna, 80 lat Gazownictwa Ziemnego w Rozwoju Gospodarki, Tarnów, 4-6 października 2000 r. Otwarcia Konferencji dokonuje prezes Oddziału Tarnowskiego PZITS Mieczysław Menżyński w towarzystwie dyrektorów: KZG – Bogdana Pastuszko (z prawej) i ROP – Ryszarda Ryby (z lewej) (archiwum autora).
6. Grupa uczestników wycieczki naukowo-technicznej w firmie Hawle Armaturen, Völcklabruck – Austria, 20.05.1997 r. (archiwum autora).
7. Grupa członków Oddziału Tarnowskiego PZITS – uczestników wycieczki – Londyn, wrzesień 2001 r. (archiwum autora).
8. Grupa członków Oddziału Tarnowskiego PZITS po otrzymaniu dyplomów Euro-Ing. Warszawa 1997 r. (archiwum autora).
9. Spotkanie opłatkowe Zarządu Oddziału Tarnowskiego PZITS z udziałem przedstawicieli członków wspierających i zaproszonych gości. Tarnów 2007 r. (archiwum autora).
10. Posiedzenie plenarne ZG PZITS w Tarnowie w dniu 11.10.2007 roku z okazji uroczystości 30-lecia Oddziału Tarnowskiego PZITS. Od lewej: wiceprezes ZG – prof. Bogdan Mizieliński, prezes ZG – prof. Andrzej Królikowski, sekretarz generalny – Ryszard Paruszewski, wiceprezes ZG – Jerzy Pszczoła, wiceprezes ZG i prezes ZO Tarnowskiego – Mieczysław Menżyński (archiwum autora).