Sztandar Związku Zawodowego Kolejarzy Węzła PKP Tarnów (1923-2010)

Dzieje polskich kolei liczące już ponad 160 lat były równie burzliwe, jak dzieje naszego kraju i narodu. Ponad połowa tego okresu, od czasu budowy pierwszych linii aż do 1918 r., upłynęła w warunkach niewoli i podziału Polski na trzy zabory. W każdym z nich sieć kolejowa tworzyła się odrębnie, w nierównomiernym tempie i pod wpływem gospodarczych bądź strategicznych interesów mocarstw zaborczych. Z tych trzech niepowiązanych ze sobą układów Polska niepodległa musiała zbudować spójny, jednolity system komunikacyjny.

Zbudowała, jednak obie wojny światowe, podczas których główny front działań kilkakrotnie przetaczał się przez ziemie Polski, zadały naszym kolejom niezwykle dotkliwe straty dziesiątkując kadrę i obracając w ruinę dorobek wielu lat pracy. Dwa razy nasz kraj musiał ponieść olbrzymi ciężar odbudowy transportu kolejowego ze zniszczeń wojennych. Było to przedsięwzięcie dokonane ofiarnymi rękami polskich kolejarzy i budowniczych.

W listopadzie 1918 r., z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości, kolejarze niezwłocznie przystąpili do ratowania kolejowego mienia i uruchamiania pociągów. Zaczęto także myśleć o jak najszybszym stworzeniu organizacji, która w nowej rzeczywistości przejęłaby na siebie trud rozwiązywania problemów pracowniczych w całej Polsce. I tak, 16 grudnia 1918 r., powstał Związek Zawodowy Pracowników Kolejowych Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwsze rozmowy między przywódcami związków na temat założeń przyszłej ogólnopolskiej organizacji kolejowej odbyły się pod koniec listopada 1918 r. Już wtedy zarysowały się sprzeczności, które kazały pesymistycznie ocenić możliwości utworzenia wspólnego dla wszystkich kolejarzy związku. To jednak nie przyczyniło się do rezygnacji z powziętego przedsięwzięcia.

16 grudnia 1918 r. został zwołany do Warszawy pierwszy ogólnopolski Zjazd Kolejarzy, na którym powołano do życia największy wówczas ogólnopolski związek zawodowy – Związek Zawodowy Pracowników Kolejowych Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z założeniami statutowymi miała to być jednolita organizacja zrzeszająca kolejarzy z całej Polski. Zanim doszło do utworzenia związku, określanego później popularnym skrótem ZZK, działały w byłych zaborach Polski organizacje zawodowe o różnym zasięgu wpływów i o różnych orientacjach politycznych. ZZK, zgodnie ze swymi założeniami statutowymi, był organizacją bezpartyjną, a jego członkami mogli być kolejarze niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy, wykształcenia i swych przekonań politycznych.

Statut Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych RP określał go jako stowarzyszenie zawodowe, bezpartyjne, oparte na zasadach demokratycznych i zrzeszające wszystkich kolejarzy w Polsce. Z charakteru związku wynikały jego zadania: obrona interesów zawodowych i ekonomicznych czy też niesienie pomocy materialnej i moralnej wszystkim członkom. Koło Miejscowego Związku Zawodowego Kolejarzy powstało także w Tarnowie.

W 1923 r. tarnowscy kolejarze otrzymali swój sztandar. Na jego drzewcu znajdują się gwoździe, z których można odczytać przez kogo został on ufundowany. W tym gronie znalazły się następujące osoby: marszałek Sejmu RP Ignacy Daszyński, senator Bolesław Limanowski, posłowie: Antoni Pająk, Adam Biołkosz, Franciszek Stążowski, Stanisław Gryfowski i Józef Każmiczak, dyrektor Dyrekcji Kolei w Krakowie Mieczysław Gronowski, naczelnicy stacji Tarnów Bolesław Kowalski i Władysław Stefan. Ponadto ofiarodawcami były także osoby prywatne oraz organizacje związkowe kolejarzy działające we Lwowie, Grodnie, Wilnie, Samborze, Stryju, Stanisławowie, Warszawie, Ostrołęce, Jaśle, Tczewie, Tarnobrzegu, Łapach, Siedlcach, Nowym Sączu, Chełmie, Dębicy, Oświęcimiu, Trzebini, Bydgoszczy, Łazach, Krakowie, Przemyślu, Brześciu nad Bugiem, Zebrzydowicach, Bielsku, Koninie, Kaliszu, Rozwadowie, Przeworsku, Katowicach, Suchej Beskidzkiej, Krośniewice, Nowej Wilejce, Ostrowie, Iłowie, Rawie Ruskiej, Kiwierce, Jabłonowej, Maczkach, Jaworznie, Jarosławiu, Katowicach, Sosnowcu, Janowie, Wołkowyjsku, Tarnowie, Dziedzicach i Delatyniu.

Sztandar Związku Zawodowego Kolejarzy Węzła PKP w Tarnowie ma już 87 lat i jest jednym z najstarszych sztandarów kolejowych na sieci PKP w Polsce. Od 2003 r. reprezentuje kolejarzy Węzła PKP Tarnów w uroczystościach państwowych, kościelnych i związkowych.  Poczet sztandarowy bierze także udział w corocznych pielgrzymkach kolejarzy do Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie Łagiewnikach, Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej w Tuchowie, Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej w Skarżysku Kamiennej oraz Sanktuarium Matki Bożej Królowej Polski na Jasnej Górze. Uczestniczy również w corocznych obchodach Święta Kolejarza w Tarnowie i Tuchowie, jak również w uroczystościach okolicznościowych oraz pogrzebowych.

29 sierpnia 2008 r. podczas uroczystego posiedzenia Zarządu Związku w podziemiach Kopalni Soli w Bochni odbyło się jubileuszowe wyprowadzenie sztandaru, który świętował wówczas 85 lat swego istnienia. Od tego momentu uczestniczy regularnie we wszystkich uroczystościach organizowanych przez Starostwo Powiatowe w Tarnowie. Obecnie sztandar dzierżą i prezentują: Józef Gut, Zbigniew Burnat, Wiesław Pikul i Jacek Głąb. Sztandar to także chluba Zakładowej Organizacji Związku Zawodowego Kolejarzy Małopolski działającej w PKP CARGO S.A. Południowy Zakład Spółki, która jest spadkobiercą sztandaru.

Sztandar tarnowskich kolejarzy nieodzownie towarzyszył ważniejszym wydarzeniom, które związane były z historią Związku Zawodowego Kolejarzy Węzła PKP Tarnów, ale także wszystkich polskich węzłów kolejowych. Szczególnie wybuch drugiej wojny światowej postawił przed Związkiem Zawodowym Kolejarzy nowe problemy i wyzwania. Okupant zawiesił działalność wszelkich polskich organizacji społecznych i zawodowych, dlatego też wiele z nich od razu rozpoczęło konspiracyjną działalność. Uczynił to również Związek Zawodowy Kolejarzy, który w latach 1939-45 potajemnie prowadził na szeroką skalę samopomoc związkową. Obejmowała ona wszystkich potrzebujących kolejarzy i ich rodziny bez względu na ich przedwojenną przynależność związkową.

W latach okupacji hitlerowskiej niemal wszyscy pracownicy PKP zostali włączeni w system transportu kolejowego okupanta, stanowiący źródło stałego ich utrzymania. Praca ta pozwalała na swobodne poruszanie się po dużych obszarach kraju objętych okupacją niemiecką. Stwarzało to możliwość dorobienia sobie na nielegalnym handlu żywnością, dzięki czemu sytuacja materialna kolejarzy była stosunkowo dobra. Przede wszystkim jednak swoboda ta była wykorzystywana do prowadzenia lub wspomagania działalności konspiracyjnej wszystkich podziemnych ugrupowań Walczącej Polski.

Po wyzwoleniu wschodnich ziem Polski w lipcu i sierpniu 1944 r. Związek Zawodowy Kolejarzy rozpoczął legalną działalność organizacyjną. W czasach Polski Ludowej funkcjonował nieprzerwanie aż do października 1980 r. Stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981 r., przerwał na prawie dwa lata aktywność związkową. Później stopniowo i z trudem odbudowywano związkowe struktury. W kwietniu 1984 r. powołano do życia Federację ZZP PKP, którą tworzy 8 Rad Okręgowych w Polsce. Działają one po dzień dzisiejszy.

Krzysztof Jasiński

Bibliografia

Opracowania:

1. Barszcz K., Kolej w Tarnowie, [w:] „Encyklopedia Tarnowa”, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.
2. Krauze-Jaworska H., Zarys historii Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych RP 1918-1939, Warszawa 1968.

Pozostałe źródła:
1. Jasiński K., 90-lecie powstania Związku Zawodowego Kolejarzy Rzeczypospolitej Polskiej. 85-lat Sztandaru Koła Miejscowego ZZK Tarnów, Referat okolicznościowy wygłoszony podczas uroczystości z okazji 90-lecia powstania Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych RP oraz 85-lecia Sztandaru Kolejarzy Węzła PKP Tarnów, która odbyła się 29 sierpnia 2008 r. w Bochni.

Fotografie

1. Płat sztandaru (archiwum autora).

2. Głowica sztandaru (archiwum autora).

3. Gwóźdź na drzewcu sztandaru (archiwum autora).

4. Pociąg Retro w Stacji Tarnów, 2006 r. (archiwum autora).

5. Wał Ruda – 65. Rocznica AKCJI III MOST, 2009 r. (archiwum autora).

6. Dzień Sybiraka i ofiar Stalinizmu w Tarnowie, 2009 r. (archiwum autora).

7.  Jamna – 65. rocznica akcji „Burza” i boju pod Jamną Batalionu „Barbara” 16. (archiwum autora).