Franciszek Latinik (1864-1949) – generał dywizji

Franciszek Ksawery Latinik urodził się 17 lipca 1864 r. w Tarnowie jako syn Antoniego[1] nauczyciela geografii w szkołach średnich i Kornelii z domu Romer. W 1882 r., po ukończeniu Szkoły Kadetów w Łobzowie, rozpoczął służbę w jednostkach liniowych wojska austro-węgierskiego.

W 1885 r. uzyskał stopień podporucznika, a w 1889 r. porucznika piechoty. W latach 1889-1891 studiował w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu. Po ukończeniu w/w szkoły służył dalej w jednostkach liniowych wkrótce objął stanowisko szefa sztabu brygady w biurze kartograficznym, w biurze operacyjnym XI Korpusu we Lwowie, a następnie pracował w biurze krajoznawczym Sztabu Generalnego w Wiedniu. 1 maja 1896 r. został awansowany do stopnia kapitana. Następnie Franciszek Latinik był komendantem szkoły oficerów rezerwy oraz wykładowcą taktyki w Oficerskiej Szkole Piechoty. W 1909 r. otrzymał stopień majora. W tym samym roku został komendantem Szkoły Kadetów Piechoty w Łobzowie. W 1911 r. awansował do stopnia podpułkownika, zaś w 1913 r. został przeniesiony do 1. pp. w Opawie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku.

W momencie wybuchu I wojny światowej Latinik objął dowództwo 2. pułku marszowego. W sierpniu 1914 r. uczestniczył w ofensywie na Lublin. Walczył pod Annapolem, Ratoszynem, Kraśnikiem, Rozwadowem i Mielcem. 17 września 1914 r. otrzymał dowództwo 100. pp, który składał się przeważnie z Polaków pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego. 100. pp. walczył m.in. nad Nidą.  W 1915 r. otrzymał awans na stopień pułkownika. Wiosną 1915 r. pułk Latinika wchodził w skład 12. Dywizji Piechoty, która znalazła się na froncie pod Gorlicami i wziął  udział w bojach, noszących w historii nazwę „Bitwy Gorlickiej”, słusznie zaliczanej do jednej z ważniejszych w I wojnie światowej. Dnia 2 maja 1915 r.  pułk Latinika  brał  udział w krwawym ataku na Górę Pustki, kluczową pozycję wojsk rosyjskich na północ od miasta, a następnie w dalszych walkach pościgowych za Rosjanami. Wiosną 1917 Latinik został przeniesiony na front włoski, nad Soczę. Jesienią tego roku dowodzona przez niego brygada wzięła udział w ofensywie pod Caporetto. Od lutego 1918 walczył na froncie w Tyrolu i objął dowództwo VIII brygady piechoty, w czerwcu został ciężko ranny. Po powrocie do zdrowia, został skierowany na teren okupacji austriackiej w Królestwie Polskim. Objął wówczas  stanowisko dowódcy okręgu wojskowego Zamość. W dniu 2 listopada 1918 r., władze austriackie w Zamościu zostały zlikwidowane, a Latinik  przeszedł  do Wojska Polskiego.

W listopadzie 1918 r. został mianowany dowódcą już polskiego Okręgu Wojskowego w Zamościu, a następnie Okręgu Wojskowego w Cieszynie. 23 stycznia 1919 r. rozpoczął się konflikt polsko-czechosłowacki o Śląsk Cieszyński. Armia czechosłowacka licząca ok. 16 000 żołnierzy wykorzystując słabość garnizonu polskiego, uderzyła na liczące ok. 4500 żołnierzy siły polskie. W dniach  od  28 do 30 stycznia 1919 r. w boju pod Skoczowem Latinik odniósł sukces, zatrzymał Czechów, doprowadzając do zawieszenia broni. Został członkiem delegacji polskiej do Komisji Rozjemczej utworzonej przez Komisje Międzysojuszniczą w Cieszynie.

22 maja 1919 objął dowództwo Frontu Cieszyńskiego oraz jeszcze w tym samym miesiącu przystąpił do organizacji 6. Dywizji Piechoty, której został dowódcą. W październiku 1919 r. przydzielono go do 7. Dywizji Piechoty oraz uczyniono dowódcą całego Frontu Śląskiego. W dniu 1 grudnia 1919 r. Latinik został  mianowany generałem brygady. Od lutego do sierpnia 1920 r. był  przedstawicielem Wojska Polskiego w Komisji Graniczno-Plebiscytowej w Cieszynie.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 r. Latinik objął  dowództwo 1. Armii, której zadaniem było bronić przedpola Warszawy na odcinku pomiędzy Modlinem, Zegrzem i Górą Kalwaria. W tym samym czasie został mianowany gubernatorem Warszawy. By zapobiec niepokojom, 10 sierpnia 1920 r. został ogłoszony przez niego artykuł 3 rozporządzenia Rady Obrony Państwa z 6 sierpnia 1920 r., który dawał Gubernatorowi Warszawy wyjątkowe pełnomocnictwa. Latinik opracował w tym czasie własny plan rozmieszczenia pozycji obronnych na przedmieściu praskim. Dowództwo frontu spoczywało w rękach gen. Józefa Hallera. Rozpoczęła  się dramatyczna obrona Warszawy. Cofające się wojska polskie zajęły  pierwszą linie obrony. 8 sierpnia 1920 r. rozpoczęły się walki bitwy warszawskiej zwanej „Cudem nad Wisłą”, które przyniosły pełne zwycięstwo młodej armii polskiej. Bolszewicy zostali rozgromieni. Ekspansja sowiecka została powstrzymana przez ofiarność żołnierza polskiego i kunszt dowódczy kadry oficerskiej na czele z marszałkiem Józefem Piłsudskim. Historycy radzieccy twierdzą, że Rosjanie w wojnie polsko-bolszewickiej ponieśli jedną z największych klęsk w ich dziejach.

Po bitwie warszawskiej Latinik został przeniesiony na południowo-wschodni odcinek frontu. We wrześniu 1920 r. dowodził południową grupą 6. Armii, która nacierała na Tarnopol, Szepetówkę, Stary Konstantynów i Płoskirów. Jesienią 1920 r. otrzymał stopień generała dywizji. Następnie został powołany  na  kierownika Kursów Informacyjnych dla wyższych dowódców w Warszawie.

W maju 1921 r.  Latinik otrzymał  stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego Kielce. Od 25 września 1921 r. do 1 marca 1925 r. pełnił  funkcję dowódcy Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. Generał Latinik w wieku 61 lat został przeniesiony w stan spoczynku. Prawdopodobnie ta przyspieszona emerytura wybitnego generała nastąpiła na skutek nieporozumień z marszałkiem Józefem Piłsudskim, który krytycznie odnosił się do jego działalności społeczno-politycznej.

Do tej krytyki dołączyły się  także głosy kół legionowych i socjalistycznych. Latinik ostatnie lata życia spędził w Krakowie. Był członkiem Towarzystwa Rozwój. Organizował Związek Emerytów Wojskowych i Wdów w Krakowie. Nie wiemy nic na temat jego działalności okupacyjnej. Prawdopodobnie nie brał w niej udziału. Wybuch wojny 1939 r. zastał gen. Latinika w wieku 75 lat. Będąc na emeryturze wojskowej zajął się publicystyką. Do jego ciekawych prac wydanych drukiem w trakcie służby wojskowej jak i po jej zakończeniu, należą bez wątpienia:
  • Żołnierz polski pod Gorlicami 1915, Przemyśl 1923, 
  • Walka o Śląsk Cieszyński w roku 1919, Wspomnienia o generale broni Tadeuszu Rozwadowskim [w:] Generał Rozwadowski” Kraków 1929, 
  • Bój o Warszawę. Rola wojskowego gubernatora i 1-3j armii w bitwie pod Warszawą w 1920 r., Bydgoszcz 1931.
Latinik ożenił się w 1902 r. z Heleną z domu Stiasny-Strzelbicka. Miał trzy córki: Annę żonę Kazimierza Popiela, Irenę żonę profesora Adama Vetulaniego, a także Antoninę która była żoną Andrzeja Riegera. Latinik prawie całe swoje życie związał z wojskiem, czego  dowodami są otrzymane przez niego wysokie odznaczenia polskie i zagraniczne. Z polskich to: Virtuti Militari 5 klasy, Krzyż Walecznych (dwukrotnie), Polonia Restituta 3 klasy. Odznaczenia francuskie to: Oficerski Krzyż Legii Honorowej . Rumuńskie to : Wielki Krzyż Korony Rumuńskiej z Gwiazdą. Austriackie: Wojskowy Krzyż Zasługi i Order Franciszka Józefa. A od Niemców otrzymał: Krzyż Żelazny 1 i 2 klasy. Order Virtuti Militari V klasy Latinik otrzymał jako jeden z pierwszych w odrodzonym państwie polskim. Towarzystwo wojskowych było doborowe. 22 stycznia 1920 r. dekorowano tym odznaczeniem: Józefa Piłsudskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza gen. Józefa Hallera, gen. Edwarda Śmigłego-Rydza, gen. Bolesława Roję, gen. Franciszka Latinika, płk. Stanisława Skrzyńskiego oraz kpt. Adama Koca.

Generał Franciszek Ksawery Latinik zmarł  w Krakowie 29 sierpnia 1949 r.  w wieku 85 lat. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Jako syn Ziemi Tarnowskiej  miał istotny wpływ na historię swojego kraju.

Wiesław Kutek

Bibliografia

Opracowania:
1. Kalendarz Polski - Kronika encyklopedyczna dwudziestopięciolecia (1914-1939), Warszawa 1990.
2. Królikowski L., Bitwa Warszawska 1920 roku, Warszawa 1991.
3. Kryska-Karski T., Żurakowski  S., Generałowie Polski Niepodległej, Londyn 1976.
4. Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994.
5. Latinik F., Żołnierz Polski Pod Gorlicami 1915, Przemyśl 1923.
6. Stawecki P., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994
7. Suchcitz  A., Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920. Mały Słownik Biograficzny, Białystok 1993.
8. Wojtaszak A., Generalicja  Wojska Polskiego 1921-1926, Szczecin 2005.
9. Zgórniak M., Latinik Franciszek (1864-1949, Polski Słownik Biograficzny, t. 16, z. 4,  1971.

Akty prawne:
1. Dz. U. z 1920 Nr 69, poz. 460.
                                      
[1] Antoni Latinik był autorem – Geografija Galicyi dla Szkół Ludowych, Kraków 1871 oraz Obywatel, państwo, rząd, formy rządów, Kraków 1878.