Klemens Rutowski (1807-1896) – burmistrz miasta Tarnowa 1873-1877


Klemens Rutowski urodził się w 1807 r. we wsi Wola Rafałowska jako syn Wojciecha i Tekli z Barańskich. Uczył się w gimnazjum w Rzeszowie, a następnie we Lwowie, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim. W 1828 r. zakończył studia bez tytułu doktora praw. W tym samym roku rozpoczął gospodarowanie jako dzierżawca w majątku Podkamień.

Po wybuchu powstania listopadowego w 1830 r. wstąpił w szeregi powstańców. Po jego upadku próbował uciec do Grecji lecz ostatecznie na dłużej osiadł we włoskiej Padwie. Tam też studiował prawo, tym razem wieńcząc swą naukę zdobyciem w 1835 r. tytułu doktora obojga praw. Wkrótce potem powrócił do Lwowa, gdzie w kancelarii Adama Cybulskiego rozpoczął praktykę adwokacką.

W 1839 r. Rutowski przeniósł się do Tarnowa, gdzie otworzył własną kancelarię adwokacką. Zakupił też, leżące niedaleko Pilzna, dwie wsie Głobikowa i Grudna Dolna w której w 1854 r. odkryto złoża węgla brunatnego, a Rutowski uzyskał prawo pierwszeństwa eksploatacji i własności kopalin. Swoim majątkiem zarządzał sprawnie, nie bał się innowacji, jako jeden z pierwszych w regionie stosował nawożenie wapnem.

Podczas rabacji galicyjskiej w 1846 r. przebywał w Tarnowie, co prawdopodobnie pozwoliło mu ocalić życie. W czasie Wiosny Ludów w 1848 r. to właśnie z jego inicjatywy powstała w Tarnowie Obwodowa Rada Narodowa. Rutowski był również w tym czasie kapitanem Gwardii Narodowej do której prowadził zapisy w Tarnowie. Od kwietnia 1848 r. był tarnowskim delegatem w Centralnej Radzie Narodowej we Lwowie. Po upadku rewolucji Rutowski znalazł się pod dozorem policyjnym, ponieważ według władz austriackich był „politycznie podejrzanym” w związku z tym czasowo wycofał się z działalności politycznej, powrócił do niej w 1861 r. W tym samym roku został posłem do Sejmu Krajowego. Uczestniczył w konspiracyjnych pracach Ławy Obwodowej w Tarnowie. Policja ponownie ustanowiła nad nim nadzór, a w jego domu często przeprowadzała rewizję. Jego żona Karolina Rutowska była członkiem tarnowskiego oddziału Komitetu Niewiast Polskich, którego celem m.in. była opieka nad przybywającymi do Tarnowa rannymi powstańcami. W marcu 1864 r. Rutowski został aresztowany i przebywał w więzieniu do listopada tego samego roku. Śledztwo prowadzone przeciwko niemu zostało umorzone z powodu braku dowodów, a on sam wyrósł na męczennika sprawy narodowej.

W marcu 1867 r. został wybrany do pierwszej autonomicznej Rady Miasta Tarnowa, a na jej pierwszej sesji Rutowskiego wybrano wiceburmistrzem Tarnowa (burmistrzem wybrano Wojciecha Bandrowskiego). W 1870 r. Rutowski ponownie został posłem do Sejmu Krajowego. Będąc posłem lobbował na rzecz Tarnowa przyznania subsydiów i pożyczek rządowych na budowę szkół w mieście. W tym samym roku w wyborach do rady miejskiej ponownie uzyskał mandat oraz został wybrany wiceburmistrzem. Jednak tego urzędu nie przyjął będąc zainteresowanym wyłącznie stanowiskiem burmistrza. W następnych wyborach w 1873 r. po raz kolejny został radnym, a także został wybrany burmistrzem 24 głosami na 31 radnych.

Ówczesna sytuacja finansowa Tarnowa nie była najlepsza. W roku 1874 budżet wykazywał nadwyżkę w kwocie 1080 złr. jednak dopiero po „wstawieniu w dochód 50% dodatku do podatku od mięs i wina”. W następnych latach deficyt budżetowy pokrywano nie z nakładania możliwych wtedy w prawie dodatków do podatków lecz z pożyczek. W czasie rządów burmistrza Rutowskiego oddano do użytku budynek szkoły przy ul. Kopernika, zbudowano drogę do magazynów kolejowych (obecna ul. Bandrowskiego), zakupiono place: pod budowę koszar policji i straży pożarnej przy ul. Krótkiej oraz na Zawalu tzw. „Spieglówkę” dla kwaterunku wojskowego, rozpoczęto budowę budynku „c. k. Gimnazjum” (dzisiejsze I Liceum Ogólnokształcące). Warto tez dodać, że w grudniu 1875 r. miasto zawarło umowę z Józefem Wrzoskiem i Romualdem Banaszkiewiczem na budowę gazowni (która po 50 latach miała przejść na własność miasta) w celu oświetlania miasta gazem. W 1877 r. przybyły do Tarnowa z Gniezna „Siostry Urszulanki Unii Rzymskiej”. Zamieszkały w domu przy ul. Ogrodowej (obecnie ul. Bema) oraz otworzyły sześcioklasową szkołę wyższą żeńską z pensjonatem. W następnych latach zbudowały następne budynki tworząc istniejący do dzisiaj obszerny kompleks klasztorny.

W 1877 r. wskutek rosnącego zadłużenia miasta „Prezydium c. k. Namiestnictwa reskryptem z dnia 24 marca 1877 r. L. 13271 rozwiązało tarnowską Rade gminną i zaprowadziło w Tarnowie Tymczasowy Zarząd Gminny”.

Po takim finale rządów na stanowisku burmistrza Tarnowa Rutowski wycofał się z życia politycznego koncentrując się na zarządzaniu swoim majątkiem ziemskim oraz praktyce adwokackiej. Był członkiem Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie oraz Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie.

Zmarł 24 stycznia 1896 r. w swoim majątku w Grudnie Dolnej.

Klemens Rutowski był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Amalia z Treszkowskich z którą miał córkę Wandę, drugą natomiast była rodzona siostra pierwszej Karolina z którą miał syna Tadeusza (ur. 1852 r.) – polityka galicyjskiego, wiceprezydenta Lwowa w latach 1905-1918, publicystę. 

Jarosław Zbrożek

Bibliografia

Opracowania:
1. Leniek J., Herzig F., Leśniak F., Dzieje Miasta Tarnowa, Tarnów 1911.
2. Kunisz A., Udział Ziemi Tarnowskiej w Powstaniu Styczniowym, Kraków 1990.

Strony internetowe:
1. Klemens Rutowski, Tarnowskie Centrum Informacji [Online].
Protokół dostępu: http://www.it.tarnow.pl/index.php/pol/Atrakcje/TARNOW/Ciekawostki/Burmistrzowie-Tarnowa/Klemens-Rutowski. [4.01.2015 r.].
2. Tarnów, Urszulanki Unii Rzymskiej, Prowincja Polska - Ordinis Sanctae Ursulae [Online].
Protokół dostępu: http://www.osu.pl/older/tarnow.html. [4.01.2015 r.].

Fotografie

1. Klemens Rutowski (Leniek J., Herzig F., Leśniak F., Dzieje Miasta Tarnowa, Tarnów 1911).