Pomnik Józefa Szujskiego
Na klombie po prawej stronie od wejścia do gmachu I LO w Tarnowie
stoi pomnik Józefa Szujskiego. Jest to replika pomnika projektu Stefana
Niedorozo odsłonięta
16 czerwca 1988 r., zniszczonego w czasie II wojny światowej przez
Niemców. Oryginalny pomnik zaprojektowany przez Piotra Kozakiewicza,
krakowskiego rzeźbiarza,
wyglądał następująco: na dwóch kwadratowych stopniach umieszczone były
dwa gzymsowe cokoły, na których spoczywał czterościenny korpus z
czterema wnękami
zawierającymi tablice z czarnego belgijskiego marmuru. Na korpusie
umieszczono kapitel z kamienia pińczowskiego ozdobiony godłem
Uniwersytetu Jagiellońskiego,
na którego szczycie wznosiło się popiersie Józefa Szujskiego w todze i
łańcuchu rektorskim. Podstawa i tablice zostały wykonane w tarnowskiej
pracowni kamieniarskiej
Czuby.
Uroczyste odsłonięcie pierwszego pomnika miało miejsce 1 czerwca 1886 r., a jego przebieg tak relacjonowała ówczesna prasa:
„Plac przed gimnazyum został gustownie udekorowany flagami i festonami, a pomnik zakryła piękna zasłona, na której wyrobione były herby Polski, Litwy i miasta Tarnowa. Uroczystość rozpocząć się miała o g. 3 po południu, ale z powodu ulewnego deszczu odbyła się nieco później i to w Sali gimnazyalnej naprzeciw pomnika. Nie wszyscy więc zaproszeni goście mogli się zgromadzić w Sali, wielu zalegało korytarze a znaczna część wyczekiwała pod parasolami przed gmachem szkolnym. Na uroczystość tę przybyli: rodzina Szujskiego, biskup krakowski ks. Dunajewski, prezes akademii umiejętności dr Majer, deputacya uniwersytetu jagiellońskiego złożona z rektora i dziekanów, którzy wystąpili z insygniami swych godności, dalej przybyli dr Szlachtowski prezydent krakowa, prof. hr. Tarnowski, prof. Smolka, mistrz Matejko, poseł Zygmunt Sawczyński niegdyś nauczyciel Szujskiego przybył na tę uroczystość z Wiednia i wielu innych znakomitych gości z Krakowa i okolicznej szlachty. Uroczystość zagaił profesor Franciszek Habura mową pełną podniosłych myśli, w której skreślił żywot Szujskiego, uwzględniając lata w Tarnowie spędzone, oraz podnosząc te szczególniej z życia Szujskiego momenta, co znaczniejszy wpływ na naród wywarły. Podnosząc wielostronną działalność tego męża, którego ideałem pracy nazywa, kreśli charakterystykę jego prac poetycznych, w których Szujski naród swój do wytrwałości zachęcał, wiarę w lepszą przyszłość w nim szczepiał, a sumienie budził. Potrąciwszy mimochodem o zasługi Szujskiego na polu dziejopisarskim, o których nie wydaje sądu, pozostawiając to następnemu mówcy, wyjaśnia, co spowodowało miasto Tarnów, iż Szujskiemu pomnik stawia, - określa znaczenie i wpływ wzniesionego pomnika na pokolenia przyszłe, w szczególniej na młodzież, do której się zwraca przy końcu swej mowy, wzywając ją, aby jak przy pomniku Żółkiewskiego Sobiescy sztuki rycerskiej się uczyli, tak przed pomnikiem Szujskiego uczyć się ma wytrwałej pracy, by była zdolna do służby na pożytek Ojczyzny. Po tem przemówił prof. Smolka z Krakowa, następca Szujskiego na katedrze historyi w Uniwersytecie Jagiellońskim. W mowie swej zaznacza prof. Smolka stanowisko Szujskiego na niwie prac narodowych podnosząc szczególnie jego najwybitniejszą działalność na katedrze historyi polskiej, tem ognisku, skąd się rozbiegały promienie światła i ciepła ożywiające wszelkie działania Szujskiego, - podnosi jego nieustraszoną odwagę w wypowiadaniu prawd, jego pracę w Akademii umiejętności, jego gorącą religijność, jego gorącą miłość narodu i wiarę w odrodzenie tegoż, a nareszcie zwracając do młodzieży tutejszej swe słowa, wzywa ją, by patrzyła w oblicze swego poprzednika, kształciła na jego wzorze silne poczucie obowiązku i szła za jego przykładem na zagon narodowej pracy. Następnie wstąpił na trybunę dyrektor gimnazyum p. Trzaskowski, niegdyś Szujskiego nauczyciel i odczytał pismo prezesa poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół nauk Augusta Cieszkowskiego, wyrażające łączność Towarzystwa i Wielkopolski w tym hołdzie czci dla zasług naukowych, literackich i obywatelskich Józefa Szujskiego. W imieniu młodzieży przemówił uczeń uniwersytetu p. Stanisław Windakiewicz, a wreszcie uczeń tutejszego gimnazyum p. Strzelecki wygłosił z siła i namaszczeniem „Odę na uroczystość odsłonięcia pomnika Józefa Szujskiego” utworu prof. Habury. Po tych przemówieniach rozpogodziło się niebo, więc też wszyscy delegaci i goście wyszli przed gmach gimnazyalny i zajęli miejsca obok pomnika. Pomnik odsłonił dyrektor Trzaskowski. U stóp pomnika złożono wspaniałe wieńce ze wstęgami: od profesorów gimnazyum Tarnowskiego, od uczniów tegoż gimnazyum i od ziemian. W czasie odsłonięcia chór męski odśpiewał poprawnie kantatę umyślnie na te uroczystość skomponowaną przez Wł. Żeleńskiego i pod osobistym kierownictwem kompozytora. Tekst tej kantaty ułożył prof. Ludomil German z Krakowa. Dyrektor Trzaskowski zakończając uroczystość przemówił w kilku słowach od stóp pomnika do zgromadzonej publiczności i oddał pomnik w opiekę miasta Tarnowa”.
„Plac przed gimnazyum został gustownie udekorowany flagami i festonami, a pomnik zakryła piękna zasłona, na której wyrobione były herby Polski, Litwy i miasta Tarnowa. Uroczystość rozpocząć się miała o g. 3 po południu, ale z powodu ulewnego deszczu odbyła się nieco później i to w Sali gimnazyalnej naprzeciw pomnika. Nie wszyscy więc zaproszeni goście mogli się zgromadzić w Sali, wielu zalegało korytarze a znaczna część wyczekiwała pod parasolami przed gmachem szkolnym. Na uroczystość tę przybyli: rodzina Szujskiego, biskup krakowski ks. Dunajewski, prezes akademii umiejętności dr Majer, deputacya uniwersytetu jagiellońskiego złożona z rektora i dziekanów, którzy wystąpili z insygniami swych godności, dalej przybyli dr Szlachtowski prezydent krakowa, prof. hr. Tarnowski, prof. Smolka, mistrz Matejko, poseł Zygmunt Sawczyński niegdyś nauczyciel Szujskiego przybył na tę uroczystość z Wiednia i wielu innych znakomitych gości z Krakowa i okolicznej szlachty. Uroczystość zagaił profesor Franciszek Habura mową pełną podniosłych myśli, w której skreślił żywot Szujskiego, uwzględniając lata w Tarnowie spędzone, oraz podnosząc te szczególniej z życia Szujskiego momenta, co znaczniejszy wpływ na naród wywarły. Podnosząc wielostronną działalność tego męża, którego ideałem pracy nazywa, kreśli charakterystykę jego prac poetycznych, w których Szujski naród swój do wytrwałości zachęcał, wiarę w lepszą przyszłość w nim szczepiał, a sumienie budził. Potrąciwszy mimochodem o zasługi Szujskiego na polu dziejopisarskim, o których nie wydaje sądu, pozostawiając to następnemu mówcy, wyjaśnia, co spowodowało miasto Tarnów, iż Szujskiemu pomnik stawia, - określa znaczenie i wpływ wzniesionego pomnika na pokolenia przyszłe, w szczególniej na młodzież, do której się zwraca przy końcu swej mowy, wzywając ją, aby jak przy pomniku Żółkiewskiego Sobiescy sztuki rycerskiej się uczyli, tak przed pomnikiem Szujskiego uczyć się ma wytrwałej pracy, by była zdolna do służby na pożytek Ojczyzny. Po tem przemówił prof. Smolka z Krakowa, następca Szujskiego na katedrze historyi w Uniwersytecie Jagiellońskim. W mowie swej zaznacza prof. Smolka stanowisko Szujskiego na niwie prac narodowych podnosząc szczególnie jego najwybitniejszą działalność na katedrze historyi polskiej, tem ognisku, skąd się rozbiegały promienie światła i ciepła ożywiające wszelkie działania Szujskiego, - podnosi jego nieustraszoną odwagę w wypowiadaniu prawd, jego pracę w Akademii umiejętności, jego gorącą religijność, jego gorącą miłość narodu i wiarę w odrodzenie tegoż, a nareszcie zwracając do młodzieży tutejszej swe słowa, wzywa ją, by patrzyła w oblicze swego poprzednika, kształciła na jego wzorze silne poczucie obowiązku i szła za jego przykładem na zagon narodowej pracy. Następnie wstąpił na trybunę dyrektor gimnazyum p. Trzaskowski, niegdyś Szujskiego nauczyciel i odczytał pismo prezesa poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół nauk Augusta Cieszkowskiego, wyrażające łączność Towarzystwa i Wielkopolski w tym hołdzie czci dla zasług naukowych, literackich i obywatelskich Józefa Szujskiego. W imieniu młodzieży przemówił uczeń uniwersytetu p. Stanisław Windakiewicz, a wreszcie uczeń tutejszego gimnazyum p. Strzelecki wygłosił z siła i namaszczeniem „Odę na uroczystość odsłonięcia pomnika Józefa Szujskiego” utworu prof. Habury. Po tych przemówieniach rozpogodziło się niebo, więc też wszyscy delegaci i goście wyszli przed gmach gimnazyalny i zajęli miejsca obok pomnika. Pomnik odsłonił dyrektor Trzaskowski. U stóp pomnika złożono wspaniałe wieńce ze wstęgami: od profesorów gimnazyum Tarnowskiego, od uczniów tegoż gimnazyum i od ziemian. W czasie odsłonięcia chór męski odśpiewał poprawnie kantatę umyślnie na te uroczystość skomponowaną przez Wł. Żeleńskiego i pod osobistym kierownictwem kompozytora. Tekst tej kantaty ułożył prof. Ludomil German z Krakowa. Dyrektor Trzaskowski zakończając uroczystość przemówił w kilku słowach od stóp pomnika do zgromadzonej publiczności i oddał pomnik w opiekę miasta Tarnowa”.
Jarosław Zbrożek
Bibliografia
1. Potępa S., Pomniki K. Brodzińskiego i J. Szujskiego przed szkołą, [w:] Tarnów - Zawale - Wielki Przewodnik, t. 6. red. S. Potępa, Tarnów 1999.
Czasopisma:
1. „Unia” 1886, nr 12.
Fotografie
1. Pomnik Józefa Szujskiego – zbiór (fot. Jarosław Zbrożek).