Ratusz

Na środku Rynku w Tarnowie znajduje się ratusz, budynek którego historia sięga 500 lat. Powstał on na przełomie XV i XVI wieku. Pierwotny gmach ratusza był już prawdopodobnie budowlą murowaną, dwutraktową, nie podpiwniczoną, parterową na planie prostokąta oraz posiadał wieżę. W latach późniejszych dobudowano piętro oraz cylindryczne zwieńczenie wieży. Pierwsza wzmianka źródłowa o tarnowskim ratuszu pochodzi z 1526 r., kiedy to trwały przy nim prace remontowo-budowlane. Około połowy XVI wieku miała miejsce najpoważniejsza jego rozbudowa. Budynek rozbudowano do obecnych rozmiarów, dobudowując podpiwniczoną część zachodnią oraz klatkę schodową połączoną z ryzalitem przy południowo wschodnim narożniku. Całość została zwieńczona attyką grzebieniową tzw. polską, ceglaną z kamiennymi maszkaronami i sterczynami oraz dachem pogrążonym krytym gontem.

Pod koniec XVI wieku wejście od strony południowej zostało przebudowane, uzyskując niezwykle bogatą oprawę złożoną z żłobkowanych półkolumn podtrzymujących belkowanie, na którym widnieje napis: „DOMIUS CUSTODIAT INTROITUM ET EXITUM TUUM” (Niech Pan strzeże wejścia i wyjścia twego). Właśnie wtedy ratusz nabrał ostatecznego kształtu niewiele różniącego się od tego jaki możemy dziś podziwiać. Jak wyglądał ten budynek wewnątrz? Na parterze dwutraktowe wnętrze dzieliła na całej głębokości wąska sień. Na piętrze w jego środkowej części była wielka Sala Pospólstwa, natomiast w części zachodniej Sala Rady obie były dekorowane polichromiami. W 1663 r. miał miejsce w Tarnowie pożar, który poważnie uszkodził ratusz w czasie remontu i odbudowy budowlę pokryto nowym gontem oraz wymieniono zegar, który działa do dziś. W XVIII wieku budynek ratusza nie remontowany popadał w coraz większe zaniedbanie. W końcu tegoż wieku Tarnów przestał być miastem prywatnym, wtedy właśnie dokonano podziału Sali Pospólstwa dostosowując ten wiekowy gmach do nowych potrzeb władz miejskich.

W XIX wieku stan budynku ratusza pogarszał się coraz bardziej. Co prawda podejmowano próby napraw lecz były one nie wystarczające do potrzeb tej wiekowej budowli. Pod koniec XIX wieku jego stan był tak zły, że bliski był całkowitej ruinie. Władze miasta podjęły decyzje o gruntownym remoncie ratusza. Remont ten zlecono krakowskiemu architektowi T. Prylińskiemu, ale ostatecznie pracę wykonał Szczęsny Zaremba – ówczesny budowniczy miejski. Wzmocniono konstrukcje budynku, a część sklepień parteru wymieniono na lżejsze stropy Kleina. Przebudowano układ północnego traktu parteru oraz wyburzono budynek wagi. Przebudowano klatkę schodową, która uzyskała wolutowe zwieńczenie wzorowane na grzebieniu attyki, wymieniono kamieniarkę okien, w elewacji osadzono dwa gotycko-renesansowe portale „wawelskie”. Portal głównego wejścia zastąpiono nowa kopią i przeniesiono do zachodniej ściany ryzalitu klatki schodowej. Sala Rady, która została powiększona kosztem sąsiadującego skarbca otrzymała neorenesansową dekorację stiukową, natomiast na ścianach klatki schodowej znalazła się dekoracja o tematyce heraldycznej. Następny remont tarnowskiego ratusza miał miejsce w latach 1926-29. Przebudowano wtedy ganek wieży, attykę a maszkarony zastąpiono nowymi kopiami odkutymi w zakładzie Bronisława Kulki.

W 1931 r. ratusz przestał być siedzibą władz miejskich i został przekazany Muzeum Miasta Tarnowa i Muzeum Diecezjalnemu. W 1945 r. budynek przejęło nowo utworzone Muzeum Ziemi Tarnowskiej (od 1976 r. Muzeum Okręgowe). Pierwszy powojenny remont ratusza miał miejsce w 1947 r. Wtedy to usunięto portale „wawelskie” z elewacji. Następne prace remontowe przeprowadzono w latach 1962-68 wg koncepcji J. E. Dudkiewicza, które zostały wykonane przez krakowskie Pracownie Konserwacji Zabytków. W trakcie tego remontu przesunięto portal główny na pierwotne miejsce, oraz przywrócono oryginalne maszkarony i zlikwidowano podziały w Sali Pospólstwa. Odsłonięto również fragmenty XVII wiecznej polichromii. W 1970 r. zainstalowano stałą wystawę Muzeum Okręgowego. Od 2000 r. tarnowski ratusz jest cyklicznie remontowany, niedawno zakończył się remont wnętrza.

Jarosław Zbrożek

Lokalizacja

Galeria 2010 r. – (kliknij tutaj) – fot. Jarosław Zbrożek.

Bibliografia

Opracowania:

1. Chrzanowska P., Ratusz w Tarnowie - Wystawa Stała, Tarnów 1988.

2. Trusz M., Ratusz, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.

3. Trusz M, [w:] Tarnów - Stare Miasto - Wielki Przewodnik t. 1, red. S. Potępa, Tarnów 1994.