Prehistoryczne osadnictwo na północny zachód od Tarnowa
W 2010 r. obchodziliśmy 680. rocznicę lokacji miasta Tarnowa. Tereny wokół dzisiejszego miasta były zasiedlone o wiele wcześniej, o czym świadczyć mogą liczne wykopaliska prowadzone w okolicach Tarnowa od lat 30. XX w. Przedmiotem tych rozważań będą pradzieje okolic Tarnowa, konkretnie dawnej parafii Jurków koło Tarnowa (obecnie Łęg Tarnowski).
Okolice Łęgu Tarnowskiego do połowy lat 80. XX w. nie były przedmiotem badań archeologicznych. Na omawianym terenie nie prowadzono szczegółowych badań osadniczych, które mogłyby w przybliżeniu pokazać, od kiedy ta ziemia została zasiedlona przez człowieka. Systematyczne badania zostały zainicjowane na tych terenach w 1986, 1987 i 1989 r. przez tarnowski zespół działający w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski. Podzielono wówczas teren Polski na poszczególne obszary, każdy równy ok. 40 km². Badany teren znalazł się w składzie kilku obszarów. W skład zespołu wchodzili Andrzej Cetera, Jerzy Okoński, Andrzej Szpunar, Grzegorz Tracz oraz Eligiusz Dworaczyński. Najwcześniej, bo już jesienią 1986 r. zbadany został obszar 101-65, który obejmował swoim zasięgiem część Niedomic i Glowa. W następnej kolejności badaniu poddano obszar 102-65 (stanowiska w Bobrownikach Małych, Łęce Siedleckiej, Siedlcu i Glowie). Kolejne badania prowadzono w 1989 r. na obszarze 102-66, który obejmował stanowiska na terenie Łęgu Tarnowskiego, Bobrownik Wielkich i Ilkowic oraz na obszarze 101-66. Obszar ten obejmuje cześć Łęgu Tarnowskiego – Pogwizdów oraz Zaszkole[1].
Okolice Łęgu Tarnowskiego do połowy lat 80. XX w. nie były przedmiotem badań archeologicznych. Na omawianym terenie nie prowadzono szczegółowych badań osadniczych, które mogłyby w przybliżeniu pokazać, od kiedy ta ziemia została zasiedlona przez człowieka. Systematyczne badania zostały zainicjowane na tych terenach w 1986, 1987 i 1989 r. przez tarnowski zespół działający w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski. Podzielono wówczas teren Polski na poszczególne obszary, każdy równy ok. 40 km². Badany teren znalazł się w składzie kilku obszarów. W skład zespołu wchodzili Andrzej Cetera, Jerzy Okoński, Andrzej Szpunar, Grzegorz Tracz oraz Eligiusz Dworaczyński. Najwcześniej, bo już jesienią 1986 r. zbadany został obszar 101-65, który obejmował swoim zasięgiem część Niedomic i Glowa. W następnej kolejności badaniu poddano obszar 102-65 (stanowiska w Bobrownikach Małych, Łęce Siedleckiej, Siedlcu i Glowie). Kolejne badania prowadzono w 1989 r. na obszarze 102-66, który obejmował stanowiska na terenie Łęgu Tarnowskiego, Bobrownik Wielkich i Ilkowic oraz na obszarze 101-66. Obszar ten obejmuje cześć Łęgu Tarnowskiego – Pogwizdów oraz Zaszkole[1].
Omawiany obszar znajduje się na skraju Kotliny Sandomierskiej, w dolinie Dunajca, oddzielającej Płaskowyż Tarnowski od Pogórza Bocheńskiego. Istotny wpływ na rzeźbę tego terenu miała działalność Dunajca w holocenie. Rzeka spowodowała wówczas głębokie wcięcie w dolinę. Utworzyły się terasy łęgowe, sięgające ok. 200 m szerokości i nad zalewowe, których szerokość wynosi do 3 km. Obszar ten charakteryzuje się niewielkimi różnicami wzniesień. Sieć wodną tworzy Dunajec oraz niewielkie cieki, występujące po obu jego brzegach. Wiadomo, że osadnictwu sprzyjała bliskość rzeki. Doliną Dunajca prowadził jeden z najstarszych szlaków handlowych, który łączył tereny nadwiślańskie z południową stroną Karpat. Dunajec stanowił łatwy dostęp do wody, zaś urodzajne gleby nadrzeczne sprzyjały osadnictwu. Występują tutaj namuliska rzeczne oraz mady, których urodzajność wpływała korzystnie na osadnictwo na tym terenie. W oddaleniu od rzek tereny były porośnięte lasami – po lewej stronie borami radłowskimi, po prawej – Puszczą Sandomierską. Gleby na terenach oddalonych od Dunajca są piaszczyste. Liczne skupisko stanowisk archeologicznych występuje w okolicy Dunajca oraz na wydmach na lewym brzegu Żabnicy.
Mając do dyspozycji tak odległy w czasie materiał, trudno jest jednoznacznie stwierdzić, kiedy na terenach dzisiejszego Łęgu Tarnowskiego pojawił się po raz pierwszy człowiek. Zabytki archeologiczne na tym obszarze reprezentowane są głownie przez pojedyncze znaleziska – ślady osadnicze. Można też stwierdzić w poszczególnych przykładach, że na tych terenach istniały dawniej, w czasach prehistorycznych, pojedyncze osady. Takich miejsc odnaleziono na badanym terenie 34. Są to znaleziska powierzchniowe, zachowane we fragmentach. Do najczęściej znajdowanych należą: fragmenty naczyń, wióry i odłupki krzemienne, metale, siekierka krzemienna oraz 2 popielnice.
W poszczególnych miejscowościach znajdują się liczne stanowiska archeologiczne. Najwięcej jest na terenie Łęgu Tarnowskiego – 19; Bobrownik Wielkich i Ilkowic – 8; Bobrownik Małych – 7; Niedomic – 4; Łęki Siedleckiej i Glowa – 3, zaś w Siedlcu znaleziono 1 stanowisko. Ogółem na badanym terenie istnieją 53 stanowiska archeologiczne z czasów prehistorycznych oraz okresu wczesnego średniowiecza.
Całą prehistorię można podzielić na kilka okresów, co odzwierciedla poniższa tabela[2].
Tabela nr 1
Podział prahistorii
Chronologia
|
Okres
|
Epoka
|
Okres
|
Nazwa kultury
|
90 000
|
Plejstocen
|
Kamienia
|
Paleolit
dolny
|
|
40 000
|
Paleolit
środkowy
|
|||
12 000
|
Paleolit
górny
|
|||
8 300
|
Paleolit
schyłkowy |
Cykl
mazowszański
|
||
4 500
|
Holocen
|
Mezolit
|
Ceramiki
wstęgowej rytej
|
|
Neolit
|
Lendzielska
|
|||
Pucharków
lejkowych
|
||||
Ceramiki
sznurowej
|
||||
Mierzanowiecka
|
||||
1 800
|
Brązu
|
I
|
||
II
|
Trzciniecka
|
|||
III
|
||||
IV
|
||||
V
|
Łużycka
|
|||
700
|
Żelaza
|
Halsztacki
C
|
||
400
|
Halsztacki
D
|
|||
Lateński
(przedrzymski) |
||||
Pocz.
n.e.
|
Wpływów
rzymskich
|
Przeworska
|
||
375 n.e.
|
Wędrówek
ludów
|
|||
VI/VII w.
|
Wczesne
średniowiecze
|
Najdawniejsze osadnictwo prahistoryczne
Najdłuższa i najstarsza jest epoka kamienia, która obejmuje okres od pojawienia się pierwszych używanych przez człowieka narzędzi kamiennych, aż do momentu zdobycia umiejętności masowego wytwarzania przedmiotów z metalu. Okres ten obejmuje czasy od ok. 4.5-4 mln lat temu do ok. 1800 r. p.n.e. Krzemień używany był od najdawniejszych czasów prahistorii przez człowieka jako materiał służący do wyrobu narzędzi, broni i do krzesania ognia. Był jednym z pierwszych surowców, które wydobywanych na ówcześnie pojętą skalę przemysłową, w Krzemionkach niedaleko Ostrowca Świętokrzyskiego. Epokę kamienną możemy podzielić na 4 epoki: paleolit (epoka starsza, od ok. 4.5 mln do ok. 8000 p.n.e.), mezolit (epoka środkowa, od ok. 11000 do ok. 7000 p.n.e.), neolit (epoka młodsza, ok. 8800-ok. 2000 p.n.e.) oraz eneolit (epoka miedzi, okres przejściowy miedzy epokami kamienia i brązu, ok. 7000-1800 p.n.e.).
Okazało się, że badany teren był zasiedlony już w czasach epoki kamienia. Wielu stanowisk nie udało się dokładnie zlokalizować w czasie i kwalifikuje się je jako prahistyczne. Na terenie poszczególnych miejscowości liczby te wynoszą odpowiednio: w Łęgu Tarnowskim 14 śladów osadniczych i 1 osada; w Bobrownikach Wielkich 6 śladów oraz 3 osady; w Bobrownikach Małych 2 ślady osadnicze; w Ilkowicach 3 ślady osadnicze; w Niedomicach, w Siedlcu oraz w Glowie – po 1 śladzie osadniczym pochodzącym z trudnej do ustalenia prahistorii.
Bogatsze są stanowiska wykopaliskowe z epok późniejszych. Epoka brązu na ziemiach polskich dzieli się na 5 okresów: wczesny (1800-1400 p.n.e.), starszy (1400-1200 p.n.e.), środkowy (1200-1000 p.n.e.), młodszy (1000-800 p.n.e.) oraz późny (800-700/650 p.n.e.). Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. umiejętność obróbki metali dotarła na ziemie polskie. Kultury związane z wczesną epoką brązu w zasadzie jeszcze nie znały technologii wytwarzania brązu, jednak pojawiły się pierwsze wytwory z miedzi, srebra i złota pochodzące z importów.
Jedną z kultur tamtego czasu była tzw. kultura trzciniecka, której nazwa pochodzi od miejscowości Trzciniec, niedaleko Puław. Zaczęła się ona rozwijać ok. 1700 lat p.n.e., zaś jej zanik datuje się na ok. 1300 r. p.n.e. Z wczesnej epoki brązu (1800-1400 p.n.e.) na terenie Łęgu znaleziono fragment grotu krzemiennego. Fragmenty naczyń odnaleziono w stanowiskach kultury trzcinieckiej na terenie Łęgu Tarnowskiego oraz w Ilkowicach.
Kolejną kulturą przełomu epoki brązu i epoki żelaza była kultura łużycka. Nazwa tej kultury pochodzi od cmentarzysk odnalezionych po raz pierwszy na Łużycach, zaś tereny, które ta zasiedliła, obejmują część Polski, Słowacji, Moraw i Ukrainy. Czas jej trwania to lata pomiędzy 1300, a 400 r. p.n.e. Charakterystyczne dla kultury łużyckiej były wyroby z brązu, głównie ozdoby, takie jak: fibule (czyli inaczej zwane zapinkami), szpile, bransolety i różnego rodzaju wisiorki. Stanowiska kultury łużyckiej są bogato reprezentowane w dolinie Dunajca i Białej. Na terenie dawnej parafii Jurków, w Ilkowicach w latach 70. XX w. w czasie linii energetycznej przypadkowo odkryto dwie popielnice z epoki brązu ze spalonymi kośćmi ludzkimi. Świadczyć to może o istnieniu tam cmentarzyska ciałopalnego[3]. Obecnie znamy 8 stanowisk tej kultury, z czego trzy dotyczą osad. W Łęgu, na Zaszkolu odkryto osadę łużycką, w której znaleziono 21 fragmentów naczyń oraz 1 fragment placka; ponadto na innym terenie odnaleziono 2 ślady osadnicze z tej epoki. Osada łużycka znajdowała się również na terenie Niedomic.
W Ilkowicach natrafiono na ślad osadniczy, nie licząc wspomnianych wcześniej popielnic. Na terenie Bobrownik Wielkich odnaleziono fragmenty naczyń, pochodzących z łużyckiej osady oraz inny pojedynczy zabytek.
Kolejną epoką w dziejach prahistorii jest epoka żelaza. Rozpoczęła się ona od ok. 700 r. p.n.e. i dzieliła się na okresy halsztackie (VII w.- ok. 400 r. p.n.e.) i okres lateński (ok. 400 r. p.n.e.-I w. p.n.e.) oraz na okres wpływów rzymskich (I w. p.n.e.-ok. 375 r.) oraz tzw. okres wędrówek ludów (od IV w.-568 r. n.e.). Początek okresu wpływów rzymskich a późnej wędrówki ludów to czas, kiedy wykształciła się kultura przeworska, reprezentowana na tym terenie na 12 stanowiskach, z czego aż 9 to dawne osady. Kultura ta rozwijała się pomiędzy III w. p.n.e., a V w. n.e. na terenach Polski i Ukrainy. Nazwa przyjęła się od cmentarzyska w Gaci, niedaleko Przeworska. Rozwinęła się ona w wyniku napływu ludności celtyckiej na te tereny na początku III w. p.n.e. Przedstawicielami tej kultury byli najprawdopodobniej Lugiowie i Wandalowie. Podstawą ich gospodarki było rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Najwięcej stanowisk osadniczych tej kultury znaleziono na terenie Bobrownik Małych – łącznie są to ślady 5 osad, na których znaleziono 54 fragmenty naczyń. Na terenie Bobrownik Wielkich odkryto 2 miejsca, na których niegdyś znajdowały się osady przeworskie, 1 w Łęgu oraz 1 w Ilkowicach (także ślady osadnicze). Fragmenty naczyń znaleziono również na terenie Glowa.
Wczesne średniowiecze i późne średniowiecze
Mówiąc o wczesnym średniowieczu trzeba wziąć pod uwagę czas ok. VII/VIII w n.e. Z tego okresu zachowało się 8 stanowisk: w Bobrownikach Małych (osada), Bobrownikach Wielkich, Ilkowicach, Łęgu (osada i 2 ślady osadnicze), Łęce Siedleckiej oraz w Siedlcu. W IX i X w. Ziemie te być może wchodziły w skład terytorium plemiennego Wiślan, które obejmowało dorzecze górnej Wisły. Z ustaleniami granic plemienia Wiślan, zwłaszcza wschodnimi, są kłopoty. Do tej pory historycy i archeolodzy nie są zgodni co do tego, gdzie one przebiegały. Z tamtego okresu pochodzi najstarsze na tym terenie grodzisko w Zawadzie koło Tarnowa[4].
Intensywna działalność osadnicza w okolicach Tarnowa przypada na okres połowy XIII w. W tym czasie obszar ten wchodził w skład kasztelanii wojnickiej. W zbiorach tarnowskiego muzeum znajdują się fragmenty naczyń z późnego średniowiecza – przełomu XIV i XV w. dotyczące osadnictwa na terenie Bobrownik Małych (4 tereny osadnicze), Ilkowic (2), Łęgu, Niedomic i Bobrownik Wielkich.
Pierwszym historycznym dokumentem, mówiącym o osadnictwie w okolicach Tarnowa, jest dokument legata papieskiego, kardynała Idziego dla klasztoru Benedyktynów w Tyńcu rzekomo z 1105 r.[5]. Zgodnie z opinią badaczy, dokument ten został wydany między majem 1123, a styczniem 1125 r. i zawiera informacje o stanie posiadania klasztoru z przełomu XI i XII w. Legat Idzi zatwierdził nadanie klasztorowi licznych miejscowości przez Judytę – drugą żonę księcia Władysława Hermana. Jest tam wspomniana osada Tarnou lub Tharnow identyfikowana dawniej z obecnym miastem Tarnów, a obecnie z Tarnowcem, co potwierdzają wykopaliska archeologiczne. W tym dokumencie są również wskazane inne miejscowości znajdujące się w niedalekiej odległości od dzisiejszego Łęgu: wieś Kargou – Kargów, dziś cześć Biskupic Radłowskich, wsie Powozou – Pawęzów oraz Smilno, którą można utożsamiać z dzisiejszym Śmignem. Część badaczy uważa, że do Benedyktynów tynieckich należały dwie wsie – Rudno i Rudka, znajdujące się nad rzeką Dunajec, których nazwy mają związek z rudnikami, czyli rzemieślnikami (zapis w dokumencie z 1123/25 fabri in Dunauiz)[6]. Nazwy te są pochodzenia topograficznego i wiążą się z wydobywaniem i przetapianiem rudy darniowej. Inną osadą służebną na tym terenie są Bobrowniki, gdzie we wczesnym średniowieczu mieszkali ludzie, trudniący się hodowlą i połowem bobrów dla grodu kasztelańskiego w Wojniczu. Zapisy źródłowe odnoszące się do tych wsi pojawiają się nieco późnej, lecz ich charakter pozwala odnieść metrykę ich powstania nawet na koniec XI w.
Intensywna działalność osadnicza w okolicach Tarnowa przypada na okres połowy XIII w. W tym czasie obszar ten wchodził w skład kasztelanii wojnickiej. W zbiorach tarnowskiego muzeum znajdują się fragmenty naczyń z późnego średniowiecza – przełomu XIV i XV w. dotyczące osadnictwa na terenie Bobrownik Małych (4 tereny osadnicze), Ilkowic (2), Łęgu, Niedomic i Bobrownik Wielkich.
Pierwszym historycznym dokumentem, mówiącym o osadnictwie w okolicach Tarnowa, jest dokument legata papieskiego, kardynała Idziego dla klasztoru Benedyktynów w Tyńcu rzekomo z 1105 r.[5]. Zgodnie z opinią badaczy, dokument ten został wydany między majem 1123, a styczniem 1125 r. i zawiera informacje o stanie posiadania klasztoru z przełomu XI i XII w. Legat Idzi zatwierdził nadanie klasztorowi licznych miejscowości przez Judytę – drugą żonę księcia Władysława Hermana. Jest tam wspomniana osada Tarnou lub Tharnow identyfikowana dawniej z obecnym miastem Tarnów, a obecnie z Tarnowcem, co potwierdzają wykopaliska archeologiczne. W tym dokumencie są również wskazane inne miejscowości znajdujące się w niedalekiej odległości od dzisiejszego Łęgu: wieś Kargou – Kargów, dziś cześć Biskupic Radłowskich, wsie Powozou – Pawęzów oraz Smilno, którą można utożsamiać z dzisiejszym Śmignem. Część badaczy uważa, że do Benedyktynów tynieckich należały dwie wsie – Rudno i Rudka, znajdujące się nad rzeką Dunajec, których nazwy mają związek z rudnikami, czyli rzemieślnikami (zapis w dokumencie z 1123/25 fabri in Dunauiz)[6]. Nazwy te są pochodzenia topograficznego i wiążą się z wydobywaniem i przetapianiem rudy darniowej. Inną osadą służebną na tym terenie są Bobrowniki, gdzie we wczesnym średniowieczu mieszkali ludzie, trudniący się hodowlą i połowem bobrów dla grodu kasztelańskiego w Wojniczu. Zapisy źródłowe odnoszące się do tych wsi pojawiają się nieco późnej, lecz ich charakter pozwala odnieść metrykę ich powstania nawet na koniec XI w.
Tabela nr 2
Stanowiska prahistoryczne oraz wczesnośredniowieczne na terenie dawnej parafii Jurków[7]
Lp.
|
Miejscowość
|
Nr
terenu |
Typ
|
Kultura
|
Elementy
|
1.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/9/1
|
osada
|
średniowiecze XIV - poł. XV w.
|
73 fr. naczyń,
35 brzegów, 2 metale |
2.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/10/2
|
osada
|
późne
średniowiecze |
4 fr. naczyń,
1 brzeg |
3.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/11/3
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
fr. wióra
retuszowanego |
osada
|
kultura przeworska, okres rzymski
|
26 fr. naczyń
|
|||
osada
|
wczesne średniowiecze
|
16 fr. naczyń
|
|||
osada
|
nowożytna
|
7 fr. naczyń
|
|||
4.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/12/4
|
osada
|
kultura przeworska, wczesny okres rzymski
|
16 fr. naczyń
|
osada
|
nowożytna
|
8 fr. naczyń
|
|||
5.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/13/5
|
osada
|
kultura przeworska
|
4 fr. naczyń,
1 brzeg |
6.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/14/6
|
ślad osadniczy
|
prahistoria
|
odłupek z krzem. juraj.
|
osada
|
kult. przeworska, pocz. okres
rzymski |
3 fr. naczyń
|
|||
ślad
osadniczy |
średniowiecze
|
1 fr. naczynia
|
|||
7.
|
Bobrowniki Małe
|
102-65/15/7
|
osada
|
kultura przeworska, okres rzymski
|
5 fr. naczyń
|
8.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/17/1
|
osada
|
kultura łużycka, epoka brązu okres halsztacki
|
4 fr. naczyń
|
osada
|
kultura przeworska, okres
rzymski |
16 fr. naczyń
|
|||
9.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/18/2
|
ślad osadniczy
|
epoka kamienia
|
retuszowany wiór
krzemienny narzutowy |
10.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/19/3
|
osada
|
kultura przeworska, okres rzymski
|
15 fr. naczyń
|
ślad
osadniczy |
wczesne
średniowiecze |
1 fr. naczynia
|
|||
11.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/20/4
|
ślad
osadniczy |
kultura łużycka, epoka brązu okres halsztacki
|
1 fr. naczynia
|
osada
|
prahistoria
|
4 fr. naczyń
|
|||
12.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/21/5
|
osada
|
prahistoria
|
5 fr. naczyń
|
13.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/22/6
|
osada
|
prahistoria
|
5 fr. naczyń
|
ślad
osadniczy |
późne
średniowiecze |
3 fr. naczyń
|
|||
14.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/23/7
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
15.
|
Bobrowniki Wielkie
|
102-66/24/8
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
3 fr. naczyń
|
16.
|
Glów
|
102-65/56/1
|
ślad
osadniczy |
kultura
przeworska, okres rzymski |
2 fr. naczyń
|
osada
|
późne średniowiecze – nowożytna
|
6 fr. naczyń,
1 brzeg |
|||
17.
|
Glów
|
102-65/57/2
|
osada
|
średniowiecze
|
15 fr. naczyń
|
18.
|
Glów
|
10-65/46/3
|
ślad osadniczy
|
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
osada
|
późne średniowiecze – nowożytna
|
6 fr. naczyń,
1 brzeg |
|||
19.
|
Ilkowice
|
102-65/58/1
|
cmentarzysko
|
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
2 popielnice
|
20.
|
Ilkowice
|
102-66/1/2
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
2 fr. naczyń
|
21.
|
Ilkowice
|
102-66/2/3
|
ślad
osadniczy |
kultura trzciniecka, wczesny okres epoki brązu
|
1 fr. naczynia
|
22.
|
Ilkowice
|
102-66/4/4
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
2 fr. naczyń
|
23.
|
Ilkowice
|
102-66/5/5
|
ślad
osadniczy |
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
3 fr. naczyń
|
ślad
osadniczy |
wczesne średniowiecze
|
3 fr. naczyń
|
|||
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
2 fr. naczyń
|
|||
24.
|
Ilkowice (Rudno)
|
102-66/6/6
|
osada
|
kultura przeworska, okres
rzymski |
4 fr. naczyń
|
25.
|
Ilkowice
|
102-66/8/7
|
ślad
osadniczy |
kultura przeworska, okres
rzymski |
1 fr. naczynia
|
26.
|
Ilkowice
|
102-66/10/8
|
ślad
osadniczy |
neolit
|
siekiera
krzemienna |
27.
|
Łęg Tarnowski
|
102-66/3/1
|
ślad
osadniczy |
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
2 fr. naczyń
|
osada
|
prahistoria
|
4 fr. naczyń
|
|||
28.
|
Łęg Tarnowski (Środkowy)
|
102-66/7/2
|
osada
|
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
29.
|
Łęg Tarnowski (Środkowy)
|
102-66/9/3
|
osada
|
wczesne
średniowiecze |
6 fr. naczyń,
1 brzeg |
30.
|
Łęg Tarnowski (Środkowy)
|
102-66/11/4
|
ślad
osadniczy |
kultura trzciniecka, wczesny okres epoki brązu
|
1 fr. naczynia
|
31.
|
Łęg Tarnowski (Środkowy)
|
102-66/12/5
|
ślad
osadniczy |
wczesne średniowiecze
|
1 brzeg naczynia
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
|||
32.
|
Łęg Tarnowski (Środkowy)
|
102-66/13/6
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
33.
|
Łęg Tarnowski (Partyń)
|
102-66/14/7
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
34.
|
Łęg
Tarnowski |
102-66/15/8
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
3 fr. naczyń
|
35.
|
Łęg
Tarnowski |
102-66/16/9
|
ślad
osadniczy |
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
2 fr. naczyń
|
osada
|
kultura przeworska, okres
rzymski |
17 fr. naczyń
|
|||
ślad osadniczy
|
prahistoria
|
3 fr. naczyń
|
|||
36.
|
Łęg Tarnowski (Zaszkole)
|
102-66/26/10
|
ślad osadniczy
|
epoka kamienia
|
wiór
krzemienny |
37.
|
Łęg
Tarnowski (Zaszkole) |
102-66/27/11
|
osada
|
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
21 fr. naczyń, 1 fr. placka
|
ślad
osadniczy |
wczesne
średniowiecze |
1 fr. naczynia
|
|||
38.
|
Łęg Tarnowski (Zaszkole)
|
102-66/28/12
|
ślad
osadniczy |
epoka kamienia
|
łuska
krzemienna |
39.
|
Łęg
Tarnowski (Środkowy) |
102-66/29/13
|
ślad
osadniczy |
wczesna epoka brązu
|
fr. grotu krzem.
sieciechowski |
40.
|
Łęg
Tarnowski (Środkowy) |
102-66/30/14
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
41.
|
Łęg
Tarnowski (Środkowy) |
102-66/31/15
|
ślad
osadniczy |
epoka kamienia
|
odłupek krzem.
|
42.
|
Łęg
Tarnowski (Pogwizdów) |
101-66/13/16
|
osada
|
prahistoria
|
7 fr. naczyń
|
43.
|
Łęg Tarnowski (Zaszkole)
|
101-66/14/17
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
44.
|
Łęg Tarnowski (Zaszkole)
|
101-66/15/18
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
3 fr. naczynia
|
45.
|
Łęg Tarnowski
|
101-66/21/19
|
ślad
osadniczy |
epoka kamienia
|
odłupek krzem.
|
46.
|
Łęka
Siedlecka |
102-65/53/1
|
osada
|
późny okres lateński w okresie rzymskim
|
8 fr. naczynia, 2 brzegi
|
ślad
osadniczy |
nowożytna
|
2 fr. naczyń
|
|||
47.
|
Łęka
Siedlecka |
102-65/54/2
|
ślad
osadniczy |
wczesne
średniowiecze |
2 fr. naczyń
|
osada
|
późne
średniowiecze-nowożytna |
30 fr. naczyń, 5 brzegów
|
|||
48.
|
Łęka
Siedlecka |
102-65/55/3
|
osada
|
późne
średniowiecze |
5 fr. naczyń
|
49.
|
Niedomice
|
101-65/16/1
|
osada
|
późne
średniowiecze-nowożytna |
1 fr. naczynia, 1 brzeg,
1 pokrywka |
50.
|
Niedomice
|
101-65/17/2
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
51.
|
Niedomice
|
101-65/18/3
|
osada
|
kultura łużycka, epoka brązu halsztacka
|
8 fr. naczyń
|
ślad
osadniczy |
kultura przeworska, późny okres rzymski
|
1 fr. naczynia
|
|||
osada
|
nowożytna
|
3 fr. naczyń
|
|||
52.
|
Niedomice
|
101-65/19/4
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
53.
|
Siedlec
|
102-65/52/1
|
ślad
osadniczy |
prahistoria
|
1 fr. naczynia
|
ślad
osadniczy |
wczesne średniowiecze
|
2 fr. naczyń
|
|||
osada
|
średniowiecze
|
7 fr. naczyń, 2 brzegi, ucho
|
Badacze dziejów kościoła, powstanie parafii Jurków datują na XIII w. Pierwsze historyczne zapisy o parafii Jurków przynoszą spisy świętopietrza z lat 1325-1327, kiedy to Sebastian, pierwszy poświadczony pleban jurkowski płacił daninę na rzecz Stolicy Apostolskiej[8]. Jurków (obecnie Łęg Tarnowski) znajdował się wówczas w dekanacie tarnowskim, który obejmował parafie: Tarnów, Wojnicz, Wierzchosławice, Jurków, Tuchów, Opatkowice, Tymowa, Gosprzydowa, Gnojnik, Biesiadki, Uszew, Pleśna, Jasień, Dębno, Radłów, Góra (Zbylitowska), Czchów, Gwoździec, Szczepanów, Poręba oraz Pleśna i Iwkowa[9]. W XIV w. do parafii należały następujące miejscowości: Jurków, Biała Mała, Biała Wielka, Rosławice, Bobrowniki Małe, Bobrowniki Wielkie, Siedlec, Łęka, Ilkowice, Rudno i Niedomice oraz Glów. O zasiedleniu terenów obecnego Łęgu w tamtym czasie źródła milczą, co może znaczyć, iż był to naówczas teren niezamieszkały i niezagospodarowany przez człowieka. Po raz pierwszy nazwa Łęg na arenie dziejów pojawia się 2 października 1559 r. Jako nowa osada, będąca wynikiem zapędów osadniczych komesa Jana Tarnowskiego, Łęg został przyłączony do parafii kolegiackiej w Tarnowie. W 2009 r. minęło więc 450 lat od momentu pierwszej historycznej wzmianki o istnieniu Łęgu. Po 1560 r. tereny Łęgu i Pogwizdowa zostały, ze względu na dużą odległość od kościoła w Tarnowie, objęte jurysdykcja parafialną w Jurkowie. Łęg, mimo iż jako osada powstał dopiero w XVI w., bardzo szybko stał się najludniejszą wioską w parafii, a potem, po wyludnieniu Jurkowa, stał się centrum parafii, nazywanej od 1960 r. Łęg Tarnowski.
Tabela nr 3
Miejscowości parafii Jurków oraz pierwsze historyczne wzmianki o ich istnieniu[10]
Lp
|
Miejscowość
|
Pierwsza
wzmianka
|
Osoba
lub zapis nazwy
|
Źródło
|
1.
|
Biała
(Mała i Wielka)
|
1398-1399
|
Tomasz
Belsky
Jakusz Belsky
|
SP 8
|
2.
|
Bobrowniki
(Małe i Wielkie) |
1387
|
Spytko
de Bobrouicz
|
SP 8
|
3.
|
Glów
|
1438
|
Stanisław
Marschowsky, de Glow alias (et) de Nyedomycze |
TP 24
|
3.
|
Ilkowice
|
1407
|
Stanisław
i Michał ze Strzelec … Ilicouicze
|
AKP 8
|
4.
|
Jurków
|
1325
|
Sebastianus,
plebanus ecclesiae de Iurchow |
MPV I
|
5.
|
Łęg Tarnowski (Wola
Tarnowska, Biadaszek, Łęg Klikowski, Tarnowisko, Pogwizdów, Partyń) |
1559
|
Joannes
comes in Tharnow… villa de noua radice dicta Tharnouisko seu
Biadaszek alias Łegy et Partyn
|
ADT
|
6.
|
Łęka
Siedlecka
|
1408
|
Dobko
de Lanka
|
TP 18
|
7.
|
Niedomice
|
1415
|
Visco de Nedomicze
|
TP 20
|
8.
|
Rosławice
|
1369
|
Stanisłaus
de Roslauicze,
|
KdM 1
|
9.
|
Rudno
|
1288
|
Rudno
|
KT 36
|
10.
|
Siedlec
|
1369
|
Adalbertus
de
Syedlyecz |
AS V
|
Mieczysław Czosnyka
Bibliografia
Dokumenty:
1. Cetera A., Okoński J., Szpunar A., Archeologiczne Zdjęcie Polski. Wyniki badań AZP na obszarze 101-65, Tarnów 1987, mps;
2. Cetera A., Okonski J., Dworaczyński E., Szpunar A., Arch. Zdj. Pol. Wyniki badań AZP na obszarze 102-65, Tarnów 1987, mps;
3. Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, cz. I (1105-1399), wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1875.
4. Monumenta Poloniae Vaticana, Acta camerale apostolicae, Ed. J. Ptaśnik, Cracoviae 1913, Vol. I 1207-1344.
5. Okonski J., Szpunar A., Tracz G., Arch. Zdj. Pol. Wyniki badań AZP na obszarze 101-66, Tarnów 1987, mps.
6. Okonski J., Szpunar A., Tracz G., Arch. Zdj. Pol. Wyniki badań AZP na obszarze 102-66, Tarnów 1987, mps.
Opracowania:
1. Jodłowski A., Pradzieje i wczesne średniowiecze okolic Tarnowa, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka, Z. Ruty, t. I, Tarnów 1981.
2. Kumor B., Prepozytura tarnowska. Opracowanie materiałów źródłowych do atlasu historycznego kościoła w Polsce, Lublin 1966.
3. Okoński J., Pradzieje Tarnowa, Tarnów 1990.
[1] Muzeum Okręgowe w Tarnowie, [dalej: MT], A. Cetera, J. Okoński, A. Szpunar,, Archeologiczne Zdjęcie Polski. Wyniki badań AZP na obszarze 101-65, Tarnów 1987, mps; A. Cetera, J. Okonski, E. Dworaczyński, A. Szpunar, Arch. Zdj. Pol. Wyniki badań AZP na obszarze 102-65, Tarnów 1987, mps; J. Okonski, A. Szpunar, G. Tracz, Arch. Zdj. Pol. Wyniki badań AZP na obszarze 102-66, Tarnów 1987, mps; J. Okonski, A. Szpunar, G. Tracz, Arch. Zdj. Po. Wyniki badań AZP na obszarze 101-66, Tarnów 1987, mps. Za udostępnienie dziękuję B. i A. Szpunarom.
[2] Tabelę sporządzono w oparciu o książkę J. Okońskiego, Pradzieje Tarnowa, Tarnów 1990.
[3] Por. A. Jodłowski, Pradzieje i wczesne średniowiecze okolic Tarnowa, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka, Z. Ruty, t. I, Tarnów 1981, s. 54-56.
[4] Opisano je szczegółowo wiele razy. Por. np. ustalania A. Jodłowskiego, A. Okońskiego. W ich opracowaniach szczegółowa bibliografia.
[5] Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, cz. I (1105-1399), wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1875, dok. nr 1.
[6] Tamże.
[7] Tabelę opracowano na podstawie wyników badań z lat 1986-1989 przez tarnowskich archeologów. Por. przypis nr 1.
[8] Monumenta Poloniae Vaticana, Acta camerale apostolicae, Ed. J. Ptaśnik, Cracoviae 1913, Vol. I 1207-1344, s. 136-289. Według tej zapiski, Sebastian, proboszcz w Jurkowie koło Tarnowa płacił z terenu parafii 15 skojców i 20 denarów, zaś samą parafię oszacowano na 3 ½ grzywny (była to taksa zbierana z terenu dekanatu tarnowskiego przez Andrzeja de Verulis i Piotra z Alwerni): Item Sebastianus, plebanus ecclesiae de Iurchow, de III marc. cum dimidia simili. modo solvit V scot. et XXII den. Item in secundo termino solvit tantumdem.
[9] Tamże. Por. B. Kumor, Prepozytura tarnowska. Opracowanie materiałów źródłowych do atlasu historycznego kościoła w Polsce, Lublin 1966, s. 221.
[10] Tabelę sporządzono w oparciu o odpisy kartoteki Słownika Historyczno-geograficznego województwa sandomierskiego w średniowieczu, znajdującego się w pracowni PAN w Krakowie.