Millenium Chrztu Polski w Tarnowie w relacji Stefana kard. Wyszyńskiego (23-24 lipca 1966 r.)

„Każda rzecz wielka musi kosztować i musi być trudna.
Tylko rzeczy małe i liche są łatwe”.
+ Stefan Kard. Wyszyński
   
Geneza Millenium Chrztu Polski – 1966 r.
Bardzo ważne dla Polaków i Kościoła katolickiego w Polsce były obchody 1000-lecia chrztu Polski w 1966 r.[1] Akt Ślubowań Jasnogórskich został napisany przez Prymasa Stefana kard. Wyszyńskiego 16 maja 1956 r. i z Komańczy przekazany na Jasną Górę 22 maja 1956 r. W Uroczystość NMP Częstochowskiej 26 sierpnia 1956 r. został publicznie odczytany podczas uroczystej sumy na Jasnej Górze przez pełniącego, pod nieobecność Prymasa, obowiązki Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski bpa Michała Klepacza z Łodzi, wobec miliona wiernych z całej Polski. Złożone na Jasnej Górze Śluby Narodu zostały tam powtórzone następnego roku, w dniu 3 maja, a we wszystkich polskich parafiach w niedzielę 5 maja. Jeszcze w Komańczy Prymas Wyszyński doszedł do wniosku, że nie wystarczy ślubować, trzeba jeszcze wprowadzić w życie to, co się ślubowało. Tak więc kolejnym etapem przygotowania do Millennium miała być realizacja zawartego w Ślubach Jasnogórskich programu rozłożona na dziewięć lat, co nadało jej charakter nowenny. Przez dziewięć lat modlitwy i pracy moralnej Naród miał się odnowić duchowo i uprosić u Boga przez wstawiennictwo Matki Bożej zwycięstwo wiary i wolność Kościoła w Polsce. Każdego roku w pierwszą niedzielę po 3. maja odnawiano Śluby w parafiach i był to zarazem początek kolejnego roku Wielkiej Nowenny. Każdy jej rok miał za temat modlitwy i pracy jedno przyrzeczenie Ślubów Jasnogórskich:
Rok I. 1957/58: „Wierność Bogu, Krzyżowi, Ewangelii, Kościołowi i jego Pasterzom”;
Rok II. 1958/59: „Naród wierny łasce” – życie w łasce Bożej i przeciwstawianie się każdemu grzechowi;
Rok III. 1959/60: „Życie jest światłością ludzi” – Rok życia, obrona życia duszy i ciała;
Rok IV. 1960/61: „Małżeństwo – sakrament wielki w Kościele”;
Rok V. 1961/62: „Rodzina Bogiem silna” – wychowanie w duchu Chrystusowym;
Rok VI. 1962/63: „Młodzież wierna Chrystusowi”;
Rok VII. 1963/64: „Abyście się społecznie miłowali” – sprawiedliwość i miłość społeczna;
Rok VIII. 1964/65: „Nowy człowiek w Chrystusie” – walka z wadami narodowymi, pielęgnowanie cnót chrześcijańskich i narodowych;
Rok IX. 1965/66: „Weź w opiekę Naród cały” – cześć Maryi jako Królowej Polski.
Prymas kard. S. Wyszyński szczegółowy plan Wielkiej Nowenny opracował podczas swojego uwięzienia w Komańczy, jednak myśl ta dojrzewała u niego przez wiele wcześniejszych lat[2].

Jednym z najważniejszych aktów duchowych przygotowań do Milenium była peregrynacja po Polsce kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, którą poświęcił papież Pius XII w maju 1957 r. w czasie pobytu Prymasa w Rzymie. Po powrocie do Polski kopia obrazu rozpoczęła wędrówkę po kraju – po parafiach i domach, gdzie pojawiały się tłumy wiernych, a drogi dekorowano kwiatami[3].

Komunistyczny rząd z premierem Władysławem Gomułką[4] chcąc odciągnąć naród Polski od Boga i Kościoła katolickiego wymyślił konkurencyjne 1000-lecie państwa polskiego z rozmaitymi imprezami towarzyszącymi[5]. I to złośliwie, celowo w tych samych godzinach, w których miały odbyć się uroczystości kościelne[6]. Nadto bezpieka permanentnie inwigilowała zarówno Prymasa S. Wyszyńskiego, jak i cały ówczesny Episkopat. Bardzo mądrze prymas Wyszyński wraz z biskupami zarządził, aby na wszystkich uroczystościach Milenijnych w poszczególnych polskich diecezjach był obecny Episkopat in gremio[7].  Pokazano wówczas władzy ludowej, że Episkopat jest zwarty, frontem do wiernego narodu polskiego i z nim. Centralne uroczystości odbyły się na Jasnej Górze 3 maja 1966 r. Obchody Millenium Chrztu Polski odbiły się głośnym echem nie tylko w każdej diecezji i parafii w Polsce, ale w Europie i świecie[8]. Podobnie, jak ośmieszające i złośliwe oraz bulwersujące decyzje władzy ludowej o nie wpuszczeniu Ojca Św. Pawła VI na uroczystości Milenijne do Polski, czy chociażby aresztowanie i uwięzienie cudownego obrazu Matki Bożej Częstochowskiej[9]. Z perspektywy lat wydaje się to czystym absurdem i głupotą komunistów, dla których Kościół katolicki w Polsce był solą w oku. I to do 1989 r., a nawet i dzisiaj. Wiele już napisano na ten temat[10].

Milenijne uroczystości diecezjalne w Tarnowie



Na mapie Milenijnych uroczystości była również diecezja tarnowska i centralne uroczystości w Tarnowie[11]. W diecezji tarnowskiej nawiedzenie trwało od 15 grudnia 1968 r. do 8 marca 1970 r. Jednak obraz w dalszym ciągu był nieobecny. Diecezję nawiedzały puste ramy. Centralna uroczystość diecezjalna miała miejsce w Tarnowie 23 lipca 1966 r. Co prawda, nieco przeszkadzał przelotny burzowy deszcz, jednak zarówno Episkopat, jak i licznie zgromadzeni wierni na placu katedralnym dopisali. Oto relacja samego Prymasa Polski Stefana kard. Wyszyńskiego:

23 VII 1966, sobota Stryszawa Tarnów
Godz. 13.00. Po wczesnym obiedzie wyruszyliśmy do Tarnowa na kolejny szlak milenijnych uroczystości diecezjalnych. Jechaliśmy przez Suchą, Sułkowice, Myślenice, Bochnię. Droga dobra. Na wysokości Sułkowic ogromna ulewa niemal zasłaniająca drogę. Za nami ciągnie przeor Paulinów z Jasnej Góry, o. Teofil Krauze z Instytutem Prymasowskim. I za nami i przed nami wozy „opiekunów" „mercedes”, znany nam już z „potrzeby pod Liksajnami”, „pułkownik z rudzielcem” jak już się utarło nazywać pana „od spraw milenijnych” [ubecja].

Godz. 15.30. Jesteśmy w Tarnowie u biskupa Ablewicza. […].

Godz. 17.30. Otwarcie Wystawy Milenijnej diecezji tarnowskiej. W budynku zabytkowym starej szkoły parafialnej, dziś odpowiednio przystosowanym, mieści się pięknie pomyślana ekspozycja. Jest to dzieło ks. Smolenia, którego tu dziś nie ma. Przeniósł się całkowicie na KUL. Po krótkim przemówieniu, dokonałem otwarcia Wystawy, którą zwiedziliśmy. Już się gromadzą rzesze wiernych, które czekają na nabożeństwo milenijne. Przeszliśmy przez Katedrę na sąsiadujący z zakrystią plac Katedralny. Tu przygotowano obszerne podium, ołtarz na tle emblematów milenijnych. Nie ma Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Biskup Ablewicz wygłasza piękne historyczne wprowadzenie do dziejów terytorium dzisiejszej diecezji tarnowskiej. Arcybiskup Wojtyła sprawuje celebrę pontyfikalną. Ja głoszę słowo Boże. Mówię o wkładzie Kościoła polskiego w kulturę narodową polską, jakiej znaki oglądaliśmy na Wystawie. Po celebrze biskup Ablewicz odnawia akt oddania diecezji Matce Najświętszej. Śpiewamy polskie Te Deum. Uroczystość odbywa się przy pięknej pogodzie, chociaż dziś do południa padało. Udział wiernych, głównie z miasta, ponad pięćdziesiąt tysięcy. Zalegają wszystkie okoliczne place i uliczki. Widać ich nawet na dachach. Postawa wiernych godna; trwają ponad trzy godziny w wielkim skupieniu. Gdy patrzę na tę postawę w duchu pokoju tym boleśniej odczuwam kontrast, który wytwarza „bojaźliwa partia[12]”. Dziś na ulicach miasta „ostre pogotowie”. Jadąc do Katedry widzieliśmy trójki wojskowe, z pepeszami, gotowymi do użycia. Ludzie patrzą na nich z uśmieszkiem. Pełno wozów milicyjnych. Posterunki MO widzieliśmy już na trasie do Tarnowa. Wstrzymano ruch autobusów miejskich ku miastu. „Stary obrządek” w pełnej gali, nic się nie zmienia. Ci ludzie ciągle czekają na rewolucję, której nikt nie organizuje. Ale to tak działają resztki sumienia; to nieprawe czyny każą się lękać urojonego niebezpieczeństwa.

Uroczystość na placu kończy się o godzinie 21.00. Udajemy się do Seminarium Diecezjalnego, gdzie przygotowano posiłek. Przemawia arcybiskup Kominek, który dziękuje za gościnność dla Komisji Duszpasterskiej. Kilka słów dopowiedziałem ze swej strony, pochwały dla duchowieństwa tarnowskiego.

24 VII 1966, niedziela  Tarnów Stary Sącz Limanowa Stryszawa
Godz. 7.30. Odprawiam Mszę świętą w kaplicy domowej. Przyszły siostry „z Sewerynowi”, które tu mają dom swój od blisko siedemdziesięciu lat. Po Mszy świętej śniadanie i przygotowanie do wyjazdu. Nagle robi się zupełnie ciemno. Ogromna ulewa i wyładowania atmosferyczne tworzy się istny potop. Woda płynie ulicami, jak rzeka. Trwa to na szczęście, krótko. Już o godzinie 9:00, z opóźnieniem kwadransowym, mogliśmy wyjechać. Przed Seminarium Duchownym utworzył się cały korowód wozów, ponad dwanaście. Jedziemy ku Zbylitowskiej Górze. Droga pełna dzieci, które witają  kwiatami. Przed bramą zakładu sióstr Sacre Coeur w Zbylitowskiej Górze stoi wielka rzesza ludzi. Ale nie zatrzymujemy się, gdyż jesteśmy opóźnieni. […]”[13].

Niestety, Prymas S. Wyszyński nie dożył 1989 r. i zmiany ustroju w Polsce. Pamiętał jednak zawsze o Tarnowie, wiernych i tarnowskim duchowieństwie.

Jan Paweł II o Millenium
„Słowa Jasnogórskiego Ślubowania z 1956 roku się nie przedawniły (...) stoimy na progu nowej ich aktualności. Są aktualne w nowych warunkach – i w nowy sposób. (...) Trzeba nam stale wracać do tego ślubowania, tak jak dawniej pokolenia wracały do Ślubów Jana Kazimierza. Trzeba nam stale na nowo ponawiać rachunek sumienia z tych wszystkich zobowiązań, które w nich się zawierają. Są one podstawowe, dotyczą życia narodu, budują na prawie Bożym, które jest zarazem prawem wpisanym w ludzkie sumienie. Prawo to odczytują zarówno wierzący, jak i niewierzący. Nie co innego też, tylko to moralne prawo winno stanowić rzetelną podstawę ustroju i państwa, i życia społeczeństwa. Poszanowanie wolności ludzkich sumień to nie co innego, jak poszanowanie tego prawa, bez którego sumienia są chore i społeczeństwo nie może być zdrowe[14]”. 

Jan Paweł II, 26 sierpnia 1990 r.

Paweł Glugla

Bibliografia

Opracowania:
1. Krawczak T., Centralne władze partyjno-rządowe wobec Millenium, [w:] Millenium polskie. Walka o rząd dusz, Warszawa 2002.
2. Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczaka, Warszawa 2006.
3. Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008. 
4. Wyrozumski J., Historia Polski do roku 1505,Warszawa 1986.
5. Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika "Pro memoria" z lat 1965-1967, Warszawa 1996.
6. Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.

Czasopisma:
1. „Przewodnik Pielgrzyma”, wydanie okolicznościowe 2012, nr 15 (200).
2. „Więź”, 2002, nr 12 (530).
3. Zawadka J. MIC, Wielka nowenna w koncepcji duszpasterskiej Prymasa Wyszyńskiego. Zarys problematyki pastoralno – historycznej, [w:] Warszawskie Studia Teologiczne, XXIV/1 Warszawa 2011.

Fotografie

1. Otwarcie Wystawy Milenijnej w Tarnowie. Polska Prymasa Wyszyńskiego. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w ramach obchodów roku Prymasa Stefana Wyszyńskiego, Tarnów 2001.
2. Rozpoczęcie peregrynacji kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w Tarnowie. Polska Prymasa Wyszyńskiego. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w ramach obchodów roku Prymasa Stefana Wyszyńskiego, Tarnów 2001.
                                   
[1] Mieszko I przyjął chrzest 14 kwietnia 966 r. Por. J. Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505,Warszawa 1986. 
[2] Ks. J. Zawadka MIC, Wielka nowenna w koncepcji duszpasterskiej Prymasa Wyszyńskiego. Zarys problematyki pastoralno – historycznej, [w:] Warszawskie Studia Teologiczne, XXIV/1, Warszawa 2011, s. 243-254.  
[3] J. Żaryn, Kościół w PRL, Warszawa 2004, s. 61. 
[4] W październiku 1956 r. doszło do przesilenia politycznego w kraju. W czasie obrad KC PZPR na I sekretarza partii został wybrany Władysław Gomułka. Poczyniono także szereg innych zmian personalnych w składzie KC.
[5] U komunistów pojawił się nawet pomysł sprowadzenia zespołu The Beatles celem dania koncertu w tym czasie. Jednak z pomysłu tego zrezygnowano. Obawiano się rozruchów podczas koncertu. 
[6] Służba Bezpieczeństwa opracowała plan zabezpieczenia obchodów milenijnych. Dokument zaakceptowany został przez Zenona Kliszko, członka Biura Politycznego KC PZPR. Zakładał on szereg represji. Między innymi firmom transportowym zakazano wynajmu samochodów pielgrzymom. Służby odwiedzały księży i niezbyt delikatnie sugerowały im pozostanie na plebaniach. Drogi w Częstochowie i wokół niej nie zostały do końca wyremontowane. W hotelach, gdzie mieszkali zagraniczni dziennikarze, zamontowano podsłuchy. Por. Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczaka, Warszawa 2006,  (seria „Albumy”, t. 5).  
[7] Na ogół głównym celebransem był abp K. Wojtyła, a kazanie wygłaszał kard. S. Wyszyński. 
[8] T. Krawczak, Centralne władze partyjno-rządowe wobec Millenium, [w:] Millenium polskie. Walka o rząd dusz, Warszawa 2002, s. 9-19. 
[9] W dniu 22.06.1966 r. po zakończonych uroczystościach we Fromborku  prymas Stefan kard. Wyszyński brał udział w przewożeniu obrazu nawiedzenia do archidiecezji warszawskiej. Kilkanaście kilometrów za Fromborkiem, w Liksajnach, milicja zatrzymała samochody. Przemocą odebrano obraz i skierowano wóz-kaplicę w innym niż to było przewidziane kierunku. Bezpieka dostarczyła obraz do katedry warszawskiej z pominięciem miejsc, w których obraz miał się zatrzymać. Ponieważ milicja uniemożliwiła przewóz obrazu z Warszawy do Sandomierza, gdzie była następna stacja milenijnej peregrynacji, podczas uroczystości eksponowano puste ramy z kwiatami, co wywoływało olbrzymie poruszenie wielotysięcznych rzesz wiernych. Podczas następnej próby przewiezienia obrazu na miejsce uroczystości, został on ponownie aresztowany i 2.09.1966 r. przywieziony pod eskortą na Jasną Górę. Odtąd klasztor był pilnowany dzień i w nocy przez posterunki milicji, aby obraz nie został wywieziony. Okoliczna ludność zaczęła nazywać milicjantów „Szwedami” oblegającymi Jasną Górę. Ojcom Paulinom władze zagroziły, że jeżeli obraz opuści Częstochowę, to władze odbiorą domy zakonne w Częstochowie i na Skałce w Krakowie. Szerzej: B. Noszczak, Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008. 
[10] Zainteresowanych odsyłam do artykułu M. Mazura, Millenium chrztu i tysiąclecie Polski na łamach prasy, [w:] „Więź”, 2002, nr 12 (530). 
[11] Por. Ks. dr J. Siedlarz, Wielka Nowenna Tysiąclecia – program społeczny na dziś, [w:] Currenda. Pismo urzędowe diecezji tarnowskiej 2001, nr 4. 
[12] Chodzi o PZPR. 
[13] S. Wyszyński, Zapiski milenijne. Wybór z dziennika "Pro memoria" z lat 1965-1967, Warszawa 1996, s. 146-148.
[14] Prymas Tysiąclecia Sługa Boży Stefan Kardynał Wyszyński, O Polskę – moralne przedmurze Europy [w:] „Przewodnik Pielgrzyma”, wydanie okolicznościowe 2012, nr 15 (200), s. 12.