Eustachy Stanisław Sanguszko (1842-1903) – marszałek krajowy, namiestnik Galicji


Eustachy Stanisław Sanguszko urodził się 13 lipca 1842 r. w Tarnowie. Był najmłodszym dzieckiem księcia Władysława i księżnej Izabelli z Lubomirskich. Miał dwóch braci: Romana Damiana i Pawła Romana oraz dwie siostry: Jadwigę Klementynę (zam. Sapieha) oraz Helenę Marię.

Książę Eustachy wraz ze swoim najstarszym bratem Romanem mieli dziedziczyć po swym dziadku Eustachym Erazmie Sanguszce dobra ziemskie leżące na Wołyniu. Ówczesny car Rosji Mikołaj I będąc nieprzychylny Sanguszkom był temu przeciwny, co w rezultacie skończyło się konfiskatą klucza Wolica, który miał dziedziczyć Eustachy.

Początkowo uczył się pod opieką guwernerów w Krakowie później w Paryżu, gdzie zrobił bakalaureat, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Podczas powstania styczniowego zaangażował się w pomoc powstańcom. Prawdopodobnie rozpoczął akcję przywożenia do Galicji broni z Wiednia, miał kontakty z Marianem Langiewiczem u którego bywał w obozie w Goszczy. W kwietniu 1863 r. wyjechał do Paryża z poufną korespondencją dla Hotelu Lambert pozostając tam do upadku powstania.

W 1867 r. przejął od ojca klucz Podhorce w powiecie złoczowskim i przeprowadził gruntowną restaurację zamku. W 1876 r. na mocy testamentu ojca, przejął po śmierci swojego brata Pawła klucz tarnowski zwany hrabstwem tarnowskim oraz został opiekunem córki Pawła – Marii Teresy.

Od 1873 r. był posłem na Sejm Krajowy z okręgu tarnowskiego oraz do Rady Państwa w Wiedniu. W 1879 r. został członkiem dziedzicznym Izby Panów. W Sejmie był członkiem komisji gospodarstwa krajowego i przez wiele lat referentem w sprawach melioracyjnych.

We wrześniu 1890 r. został Marszałkiem Krajowym i sprawował tę funkcję do 1895 r. Sprawując tę funkcję dał się poznać jako dobry mówca. Wyróżniała go bezstronność oraz niezwykła uprzejmość czym zaskarbił sobie powszechny szacunek. Był zwolennikiem porozumienia Polaków z Rusinami.

W latach 1878-90 oraz 1899-1902 był członkiem Rady Powiatowej w Tarnowie i marszałkiem powiatowym w Tarnowie.

Wchodził w skład zarządu Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu oraz Galicyjskiego Tow. Parcelacji i Budowy, a także Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Był prezesem w tarnowskim oddziale Towarzystwa Rolniczego oraz prezesem Towarzystwa Tatrzańskiego. Przewodniczył w Komitecie budowy pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie, był też od członkiem Komitetu sprowadzenia zwłok Mickiewicza do kraju.

Swoim majątkiem książę Sanguszko zarządzał sprawnie, wprowadzał nowoczesne rozwiązania technologiczne, zakładał szkółki drzew i krzewów owocowych, parkowych oraz ozdobnych. Trzeba nadmienić, że był kuratorem tarnowskiej szkoły ogrodniczej powstałej w 1881 r. W 1900 r. założył w Tarnowie cegielnię „Konstancja” posiadającą piec komorowy, maszynę parową o mocy 100 HP, która zatrudniała 110–150 robotników oraz słynęła z dobrej jakości wyrobów takich jak: cegły, dachówki i piece kaflowe. Fabryka miała własną bocznicę kolejową. Podczas lwowskiej Wystawy Krajowej w 1894 r. książę Sanguszko miał swój prywatny pawilon nr 65 o powierzchni 81 m², który został zaprojektowany specjalnie na tę okazję przez tarnowskiego architekta Szczęsnego Zarembę. W pawilonie tym eksponowane były maszyny i sprzęt rolniczy, projekty i plany melioracji gruntów, mapy należących do niego lasów. Poza tym prezentowana była hodowla ryb oraz gospodarka myśliwska, wyroby stolarskie i węgiel wydobywany w kopalniach Sanguszki oraz piwo produkowane Browarze Książąt Sanguszków w Tarnowie. Natomiast na zewnątrz pawilonu pokazane były wyroby jego cegielni. Książę otwierał i zamykał w/w wystawę oraz podejmował na niej cesarza Franciszka Józefa I. Warto dodać, że podczas remontu tarnowskiej katedry ufundował w imieniu rodziny ołtarz główny.

W 1895 r. otrzymał propozycję objęcia urzędu Namiestnika Galicji. Przyjął go lecz niechętnie, unikał podejmowania decyzji drażliwych. W 1898 r. uzyskał od cesarza Franciszka Józefa I zwolnienie z urzędu. Pogarszający się stan jego zdrowia nie pozwolił mu na kandydowanie w 1901 r. do Sejmu Krajowego.
  
Zmarł 2 kwietnia 1903 r. w Bozen Gries w Tyrolu na chorobę płuc, pochowany został 25 kwietnia w kaplicy rodowej na Starym Cmentarzu w Tarnowie. W 1910 r. wdowa – księżna Konstancja ufundowała mężowi w nawie południowej katedry tarnowskiej pomnik.

Książe Eustachy Sanguszko w 1895 r. ożenił się z Konstancją Anną Marią Zamoyską i miał z tego małżeństwa syna Romana Władysława (ur. 1901 r.).

Posiadał tytuł Tajnego Radcy i odznaczony był Wielką Wstęgą Orderu Leopolda (1894 r.) oraz Orderem Złotego Runa (1898 r.). Był honorowym obywatelem miast: Przemyśl, Drohobycz, Tarnów oraz Trembowla.

Jarosław Zbrożek

Bibliografia

Opracowania:
1. Eustachy Sanguszko, Kraków 1907.
2. Karolczak K., Sanguszko Eustachy Stanisław, [w:] Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.
3. Marszalska J. M., Graczyk W., Testamenty Książąt Lubartowiczów-Sanguszków - Wybór tekstów źródłowych z lat 1750-1876, Tarnów 2011.
4. Potępa S., Cmentarz stary na Zabłociu w Tarnowie, Tarnów 1986.

Strony internetowe:
1. Kieniewicz S., Eustachy Władysław Sanguszko, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [Online].
Protokół dostępu: http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/eustachy-stanislaw-sanguszko
[24.07.2017 r.].
2. Pawilon Eustachego księcia Sanguszki, [w:] Urbanistyczne obrazy – Centrum historii miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej [Online].
Protokół dostępu: http://www.lvivcenter.org/pl/uid/picture/?pictureid=613 [24.07.2017 r.].

Fotografie

1. Pomnik księcia Eustachego Stanisława Sanguszki w katedrze tarnowskiej (fot. Jarosław Zbrożek).