Nazistowska polityka okupacyjna wobec tarnowskich Żydów na podstawie afiszy z lat 1939-1942

Wprowadzenie

Wojsko niemieckie zajmowało większe budynki – głównie szkoły. Patrole krążyły po mieście, nowe dywizje przejeżdżały na wschód[1].

Ziemie polskie po zakończeniu niemieckiej operacji o kryptonimie Fall Weiss zostały podzielone na dwie części: 8 października 1939 r. dekretem Adolfa Hitlera zachodnie województwa II Rzeczypospolitej tj. śląskie, poznańskie, pomorskie oraz część województw: białostockiego, kieleckiego i krakowskiego, łódzkiego i warszawskiego zostały bezpośrednio wcielone do III Rzeszy Niemiec. Na pozostałym obszarze okupowanej Polski, która przypadła hitlerowcom po korekcie z 28 września 1939 r.[2] dekretem z 12 października 1939 r. ustanowiono władzę cywilnego generał gubernatora[3]. Po kilku dniach tj. 26 pażdziernika1939 r. z ziem pozostających pod kontrolą cywilnego generał gubernatora utworzono Generalgouvernement. Stało się to z chwilą proklamacji objęcia urzędu przez Hansa Franka[4].

Problem żydowski od samego początku okupacji niemieckiej w Polsce angażował wiele wysiłku i czasu władz nazistowskich ze względu na liczbę Żydów zamieszkujących zarówno tereny wcielone do Rzeszy (około 600 tysięcy) jak i z obszaru Generalnego Gubernatorstwa (około 1500 tysięcy)[5]. Rodzaj działań i polityki okupanta wobec polskich Żydów został sformułowany w telefonogramie z Berlina od Reinharda Heydricha[6] z 21 września 1939 r.[7] do dowódców grup operacyjnych Policji Bezpieczeństwa i służb bezpieczeństwa omawiający kolejne etapy i metody w celu łatwiejszej realizacji późniejszych kroków[8]. W dokumencie znajdziemy m. in. takie informacje: w jaki sposób należy koncentrować Żydów na zajętych terenach, przepisy dotyczące tworzenia Żydowskich Rad Starszych tzw. Judenratów, które w pełni miały wykonywać polecenia okupanta[9], a także wytyczne o konieczności ścisłej współpracy cywilnej administracji z wojskowymi władzami w celu uskutecznienia późniejszych kroków. W dokumencie znajdziemy między innymi: informacje o nakazie wpłacania wysokich kontrybucji, usunięcia Żydów z życia gospodarczego, poniżających zakazach czy nakazach tylko dla tej grupy w celu wyobcowania jej z społeczeństwa polskiego, pracy przymusowej, ograniczeniach swobody poruszania się po mieście, aż do gromadzenia ich w gettach. Przytoczony powyżej telefonogram stał się zbiorem wytycznych do późniejszych miejscowych okupacyjnych zarządzeń mających na celu doprowadzenie do ostatecznego celu, który wymagał dłuższego czasu[10].

7 września 1939 r. około południa Niemcy wkroczyli do Tarnowa. Miasto zostało błyskawicznie zajęte przez 14 Armię Niemiecką dowodzoną przez generała Wilhelma Lista[11]. Już w następnym dniu po zajęciu miasta, ukazało się pierwsze zarządzenia porządkowe z datą 6 września 1939 r., a obowiązujące wstecznie od 1 września 1939 r. wprowadzające szczegółowe ograniczenia wobec Żydów. Dotyczyły one sfery ekonomicznej: blokada kont bankowych żydowskich mieszkańców miasta, większe przedsiębiorstwa zostały przejęte przez komisarzy niemieckich, wprowadzono zakaz przekazywania nieruchomości żydowskich innym właścicielom[12].

Wojska niemieckie zastały w Tarnowie procentowo największą gminę żydowską w Małopolsce. Wśród miast liczących powyżej 10 000 mieszkańców, Tarnów stał na pierwszym miejscu pod względem odsetka osób narodowości żydowskiej w stosunku do ogółu mieszkańców. W 1931 r. Żydzi stanowili 43,0% ogółu jego mieszkańców, gdzie tymczasem w Krakowie odsetek ludności żydowskiej wynosił 25,1%. Było to drugie po Krakowie, co do wielkości miasto z tak dużym skupiskiem ludności żydowskiej[13].

Tabela 1. Ludność wyznania mojżeszowego Tarnowa w 1921 r. i 1931 r.[14]

Miasto

Ogółem ludność

Ludność wyznania mojżeszowego

Odsetek ludności wyznania mojżeszowego

1921

1931

1921

1931

1921

1931

Tarnów

35 347

44 927

15 608

19 330

44,1

43,0

Początkowo władzę wykonawczą w Tarnowie i okolicy pełnił Wehrmacht poprzez komendy polowe, garnizonowe i komendy miast. Komendantem wojskowym Tarnowa został kpt. Berg. Podstawowym zadaniem było utrzymanie porządku na dopiero co zajętym obszarze, na którym to widoczny był chaos wojenny[15]. By uzyskać pożądany cel stworzono pozory polskiego zarządu o ograniczonych kompetencjach jedynie do spraw gospodarczych. Za zgodą władz wojskowych 9 września 1939 r. powołano do istnienia Tymczasowy Zarząd Miejski z Julianem Kryplewskim na czele w funkcji prezydenta oraz Edwardem Okoniem i Stanisławem Komusińskim w charakterze zastępców. Kilka dni później tj. 16 września 1939 r. kierownictwo administracji cywilnej objął w połączonych powiatach Tarnów i Dąbrowa Tarnowska w tzw. Landkreis dr Walter Becht[16] a na siedzibę starostwa wyznaczono Tarnów. Likwidacja polskiego zarządu nastąpiła po uspokojeniu wrogich nastrojów w mieście 25 września 1939 r. po tygodniowym sprawowaniu funkcji Komisarza Miasta Tarnowa przez niemieckiego urzędnika Ernsta Kundta. Dotychczasowych polskich członków Tymczasowego Zarządu Miasta Ernst Kundt mianował swymi komisarycznymi doradcami[17].

Źródła wykorzystane w pracy

Szły dni – a na ulicach coraz więcej afiszy, coraz więcej nowych zarządzeń, coraz wyraźnej ręka niemiecka kładła się na życiu Tarnowa[18].

W artykule w sposób chronologiczny zestawiam zarządzenia antyżydowskie wydane przez niemieckie władze okupacyjne w Tarnowie różnego szczebla. Choć skupię się na materiałach z Tarnowa warto zaznaczyć, że materiały te były częścią zdecydowanie większej całości układającej się w pięciopoziomowy gmach zarządzeń antyżydowskich wydawanych i publikowanych przez władze niemieckie:

  • Tymczasowa władza cywilna[19] na terenach zajętych przez Wehrmacht/władza wojskowa sprawowana przez generała Wilhelma Lista dowódcę 14 Armii Niemieckiej;

Następnie po pierwszym okresie likwidacji chaosu społeczno-gospodarczego, jaki pojawił się po zajęciu Tarnowa przez Wehrmacht i zorganizowaniu administracji wojskowej i cywilnej pojawiły się zarządzenia, które stopniowo ale systematycznie wprowadzały nowy, okupacyjny kształt stosunków społeczno-politycznych[20].

  • Komisarz Miasta Der Stadtkommissar der kreisfreien Stadt Tarnow,
  • Powiat/Starosta Der Kreishauptmannschaft Tarnow/Der Kreishauptmann in Tarnow,
  • Generalne Gubernatorstwo Generalgouvernement,
  • Centralne/III Rzesza Niemiec Zentral/Das Dritte Reich.

Poniżej w materiale źródłowym pojawiają się nazwy stanowisk oraz nazwiska osób sygnujących niemieckie rozporządzenia. Opracowując kolejne nazistowskie rozporządzenia, obwieszczenia, zarządzenia przemierzymy drogę na jakiej rozwijały się  dalsze kroki w realizacji nazistowskiego planu, który nieuchronnie prowadził społeczność tarnowskich Żydów do eliminacji. Droga ta prowadziła poprzez ograniczenia, poniżanie i wyzysk w kierunku izolacji tzn. zamknięcia w getcie. Następnie poprzez wysiedlenia z zamkniętej dzielnicy, do miejsc kaźni nieopodal Tarnowa w Lesie Buczyna oraz do obozów zagłady, a dzięki temu do ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Tarnowie.

Materiał opracowany w poniższym artykule został zgromadzony podczas kwerendy w Archiwum Narodowym w Krakowie oddział w Tarnowie. Z 217 różnej treści zarządzeń, ogłoszeń, rozporządzeń, obwieszczeń okupacyjnych (wiele afiszy jest w kilku kopiach) 40 dotyczyło społeczności żydowskiej żyjącej w Tarnowie. Afisze okupacyjne stanowią poważną pozycję  wśród licznych materiałów dokumentujących zbrodnie hitlerowskie. Opracowanie materiału źródłowego zostało poparte porównaniem do podobnego typu, czasami identycznej treści zarządzeń w Krakowie. Czasami zaistniało odniesienie do zarządzeń wyższej rangi np. generalnego gubernatora lub zarządzeń centralnych. Zakres badanego materiału stanowił okres od początku II wojny światowej a kresem stał się rok 1942. Data końcowa została wybrana ze względu na apogeum dalszych kroków, które w Tarnowie nazywali naziści akcjami wysiedleńczymi[21].

W niemieckich afiszach okupacyjnych, których treść została przytoczona poniżej została zachowana oryginalna pisownia. Wszelkie błędy ortograficzne, stylistyczne czy błędy wynikające z chęci poniżenia ludności żydowskiej[22] zostały pozostawione bez naniesienia poprawek. W sytuacjach, w których uznałem za zbędne przytaczanie treści całego zarządzenia, rozporządzenia lub obwieszczenia zastosowałem pominiecie części tekstu, które zastało w następujący sposób zaznaczone […]. Dodatkowo znaleźć będzie można zapis określający rodzaj dokumentu oraz instytucję lub osobę, która sygnowała swoim nazwiskiem dany dokument. Tablica chronologiczna uwzględnia kilka wariantów datowania. Daty oznaczają czas podpisania podanych informacji lub wejścia w życie zarządzeń, rozporządzeń, ogłoszeń, obwieszczeń czy szerzej rozkazów władz nazistowskich w Tarnowie. Czasami określany jest tylko miesiąc i rok ze względu na brak dokładnej daty. W takich przypadkach ważne jest zwrócenie uwagi na osobę sygnującą dany afisz.

Materiał źródłowy oraz opracowanie

Okupant niemiecki, podobnie jak w innych miastach polskich, rozpoczął stopniowo realizować plan oddzielenia ludności żydowskiej od ludności aryjskiej, podbudowany szkalującą Żydów propagandą w czasopismach, afiszach informacyjnych, kronikach filmowych. Starał się wykazać, że Żydzi w Polsce stanowili element rozkładowy. Owo zażydzenie naziści starali się demaskować w celu wzmożenia tendencji antysemickich w społeczeństwie polskim, tak aby łatwiej było można zrealizować plan separacji ludności żydowskiej od polskiej. Miało to prowadzić do ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej bez jakichkolwiek zastojów i przerw wynikających z postaw altruistycznych polskich sąsiadów[23].

Ograniczenia dotykające polskich Żydów na okupowanych ziemiach zaczęto wprowadzać już we wrześniu 1939 r. jeszcze przed zakończeniem kampanii polskiej, co jest dowodem na ważność sprawy jaką było dla nazistów zajęcie się kwestią żydowską, mimo trwających walk i już podejmowanych planów kolejnych kampanii militarnych w zachodniej Europie. Spychanie na margines albo raczej poza margines prowadzić miało do całkowitej degradacji potrzeb duchowych i kulturalnych. Realizowane było poprzez burzenie synagog, domów modlitwy, drukarni, eliminację żydowskiej prasy. Wszystkie zarządzenia i nakazy zmierzały do izolacji od reszty społeczeństwa i odebrania Żydom ekonomicznych podstaw egzystencji, tak by w prosty sposób doprowadzić do zniszczenia społeczności żydowskiej na zajętym terytorium. Poniżej zamieszczam teksty 40 afiszy okupacyjnych, które pojawiły się w Tarnowie, a w swej treści dotyczyły ludności żydowskiej. Z pewnością nie jest to całość materiału, który mógłby stanowić źródło lecz miejsce, z którego została zgromadzona poniższa treść plakatów tj. Archiwum Narodowego w Krakowie Oddział w Tarnowie dysponowało takim a nie innym zasobem. 

Rok

Treść dokumentu

Rodzaj dokumentu / Wydane przez

Jeden z pierwszych afiszy regulujących życie w mieście po zajęciu przez Wehrmacht. Odnajdziemy w nim również pierwsze antyżydowskie regulacje.

09.1939 r.

Rozkaz Komendy Wojskowej

Do Ludności

Ruch uliczny w obrębie miasta Tarnowa nie odpowiada w żaden sposób najelementarniejszym  przepisom o ruchu. […] W ostatnich dniach zauważono częściej, że ludność żydowska wobec oficerów i innych osób wojskowych nie okazuje należytego poważania, nie ustępując im z drogi. Poleciłem i tu z wszelką bezwzględnością przeciwdziałać takiemu postępowaniu. Żydowscy handlarze sprzedawali w domach prywatnych w ostatnim czasie napoje alkoholowe osobom wojskowym. Pokątny taki handel zostanie surowo ukarany. Należy bezwzględnie zastosować się do wskazówek wydanych przez osoby wojskowe regulujące ruch na skrzyżowaniu ulicy Krakowskiej i Wałowej[24]

Die Feldkommandantur 647 Tarnow

Gez. Breithaupt

Oberstleutnant und Kommandant

W Krakowie już 8 września 1939 r. zostało wydane zarządzenie o oznaczeniu wszystkich żydowskich kawiarni, restauracji, sklepów gwiazdą Dawida przez tymczasowego szefa zarządu cywilnego dr Dill’a. Afisz ten jest przedrukiem[25] zarządzenia wyższej rangi na cały Okręg Kraków. 23 listopada 1939 r. zostało wydane rozporządzenie generalnego gubernatora Hansa Franka o tożsamej treści[26].

13.09.1939 r.

[…] Wszystkie sklepy żydowskie i restauracje i kawiarnie itd. należy natychmiast zaznaczyć jako firmy żydowskie. Zaznaczenie odbywa się przez widoczne umieszczenie gwiazdy dawidowej w wystawach sklepowych, przy otwartych stoiskach przez wywieszenie odpowiedniego plakatu. Jako sklepy żydowskie wszystkie sklepy, które znajdują się w całości lub ponad 50% w rękach żydowskich, względnie bywają sfinansowane przez kapitał żydowski[27].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

der kreisfreien Stadt Tarnow

Hptm. Ernst Kundt[28]

 (M. d. R.)

Po wprowadzonym zarządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 26 października 1939 r. dla Generalnego Gubernatorstwa w Tarnowie został powielony dokument przez Komisarza Miasta Ernsta Kundta[29].

26.10.1939 r.

 

[…] o zakazie uboju rytualnego […] § 1 Na obszarze, będącym pod zwierzchnictwem niemieckim, wszelkiego rodzaju dręczenie zwierząt jest niedopuszczalne. Zabraniam przeto z natychmiastową mocą obowiązującą ubój rytualny, to jest dręczące, przez stopniowe upuszczanie krwi dokonywane bicie zwierząt dla celów tak zwanego koszernego spożywania mięsa.

§ 2, 1) Kto się dopuszcza uboju rytualnego, podlega karze ciężkiego więzienia nie poniżej jednego roku.

2) Tej samej karze jak sprawca podlega również współsprawca, podżegacz i pomocnik.

3) Usiłowanie karane będzie jak czyn dokonany.

4) Wykonanie kary ciężkiego więzienia nastąpić może również w obozach koncentracyjnych[30].

Ogłoszenie /

 

Der Stadtkommissar

der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt

Dodatkowe zarządzenie:

Zarządzenie szefa zarządu cywilnego Dilla z dnia 30 września 1939 r. zostało podane w Tarnowie do wiadomości 4 października 1939 r. dotyczyło wyłącznie Żydów. Zawierało ono nakaz noszenia na lewym ramieniu przez mężczyzn i kobiety w wieku od 6 roku życia znaku rozpoznawczego w postaci białej opaski o szerokości 12 cm z namalowaną na niej gwiazdą o średnicy 8 cm od 22 października 1939 r.[31]. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa dopiero z dniem 1 grudnia 1939 r. wszyscy Żydzi, którzy ukończyli 10 rok życia zostali zobowiązani do noszenia opaski z gwiazdą Dawida na ramieniu. Wynika z tych informacji, że Hans Frank powielił już wcześniej obowiązujące w Krakowie i Tarnowie zarządzenie szefa zarządu cywilnego Dilla.

Godzina policyjna musiała w Tarnowie być wprowadzona już wcześniej. 19 października 1939 r. zostały zmienione godziny jej obowiązywania. Rozróżnienie pomiędzy Polakami i Żydami stało się również sposobem na antagonizowanie obydwu społeczności w mieście dając pożywkę  do rozwijania antysemickich postaw. Stanowiła również formę upokorzenia ludności żydowskiej.

19.10.1939 r.

Z natychmiastowa ważnością znoszę niniejszym do dziś obowiązującą dla ludności cywilnej godzinę policyjną i ustalam dla ludności cywilnej miasta Tarnowa następującą godzinę policyjną:

dla ludności żydowskiej godz. 20 (8 wieczorem),

dla pozostałej ludności godz. 22 (10 wieczorem).

Dotychczas wystawione zezwolenia na przekroczenie godziny policyjnej nie tracą ważności. Godziny sprzedaży dla sklepów pozostają bez zmiany[32].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt

Hauptmann d. Fl.

Kolejne rozporządzenie wydane w Tarnowie 19 października 1939 r. podobnie jak poprzednie wpisuje się w ciąg propagandowych działań zmierzających do zantagonizowania społeczności żydowskiej i polskiej Tarnowa. Jest następną, konkretną formą upokorzenia tarnowskich Żydów, podkopania ducha przetrwania i walki.

19.10.1939 r.

[…] 1. Na mocy nadanych mi uprawnień zarządzam na obszar miasta Tarnowa następujące najwyższe ceny, obowiązujące aż do czasu nowego rozporządzenia. […]

2. Prawo sprzedaży posiadają tylko producenci (rolnicy) i urzędowo zatwierdzeni kupcy czyli handlarze. Sprzedaż na obszarze miasta dozwolona jest producentom (rolnikom) li tylko na następujących placach:

a) na rynku,

b) na placu św. Ducha (Burku).

[…] Żydom (obojętnie czy w charakterze handlarza czy konsumenta) wolno kupować na wyżej wymienionych placach targowych dopiero od godz. 10-ej przed południem. […][33]

Rozporządzenie /

 

Der Stadtkommissar

der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt

Hauptmann d. Fl.

W krakowskich zarządzeniach możemy odnaleźć w jednym treść skonstruowaną w podobnym tonie. Nie dotyczy ono wprawdzie przebywania w ciągu dnia na konkretnych ulicach, ale dotyczy godzin nocnych. Zarządzenie z 11 grudnia 1939 r. zabrania używania dróg i placów od godz. 21-5-tej bez specjalnego zezwolenia władzy[34]. Kolejne zarządzenie, które między innymi miało za cel pognębienie i poniżenie społeczności żydowskiej – szczególnie tej części głęboko religijnej[35].

20.10.1939 r.

1) Ze względów sanitarnych począwszy od 25-ego października 1939 wszystkim żydom poniżej 50 lat nie wolno już nosić brody i pejsów. Żydowska gmina wyznaniowa winna o to dbać, ażeby usunięto brody i pejsy tym żydom, którzy nie mają na zapłacenie fryzjera.

2) Ponieważ czystość na obszarze miasta pozostawia jeszcze do życzenia, żądam od wszystkich żydów, ażeby zamiatali część ulicy przed domem przez nich zamieszkałym, jak również korytarze i podwórza tych domów codziennie przed godzina 7 rano i usuwali wszystkie śmiecie (odpadki, nieczystości itd.)

3) Wstęp do nieżydowskich restauracji i kawiarni jest żydom zabroniony.

4) Stawanie po ulicach i placach, oraz przed bramami jest żydom zabronione. Żydom wolno korzystać z ulic: Krakowskiej, Wałowej, Bernardyńskiej, Szerokiej i Lwowskiej i wtedy należy to uczynić jak najszybszym krokiem.

Niestosujący się do niniejszego zarządzenia, w szczególności odnośnie do pkt. 4, będą surowo karani[36].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Rozporządzenie z przełomu listopada i grudnia 1939 r. nawiązuje do wydanego w Krakowie zarządzenia 8 września 1939 roku przez tymczasowego szefa zarządu cywilnego dr Dilla, a powielonego w Tarnowie 13 września 1939 roku. Dodatkowo możemy doszukać się poniżającego charakteru sformułowań dotyczących języka hebrajskiego jak również żargonu żydowskiego czyli jidysz.

11/12.1939 r.

[…] dotyczącego oznaczenia sklepów i lokali, zarządzam co następuje:

W języku niemieckim winni oznaczać szyldy tylko Niemcy. Poza tym mogą użyć również języka polskiego.

W języku polskim winni oznaczać sklepy i lokale właściciele Polacy, którzy oprócz tego mogą użyć języka niemieckiego.

Właścicielom żydowskich sklepów i lokali nie wolno oznaczać szyldów w języku niemieckim. Muszą natomiast oznaczać swe sklepy gwiazdą syjonistyczną, która ma być tak umieszczona, aby było widocznym, że sklep jest żydowski. Używanie przez Żydów języka hebrajskiego, jak również żargonu żydowskiego na ogłoszeniach, i różnego rodzaju napisach jest wzbronione[37].

Rozporządzenie /

 

Der Stadtkommissar der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt M. d. R. Hauptmann d. Fl.

Rozporządzanie Ernsta Kundta z 4 listopada 1939 r. wyprzedza analogiczne z Krakowa o ponad miesiąc tj. 11 grudnia 1939 r. Wynika z tego, że komisarz miasta wykonywał swe obowiązki w sposób wykraczający poza obowiązujące prawo, starając się wyprzedzić kolejne kroki w drodze do osiągnięcia celu jakim było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Treść tego rozporządzenia przybliża nam kolejny krok, a jest nim skrupulatne policzenie ludności żydowskiej w Tarnowie.

4.11.1939 r.

I. Każdy właściciel zamieszkałego domu (obiektu), w jego nieobecności administrator, tudzież budynków państwowych i miejskich a w razie nieobecności właściciela i administratora najstarszy żydowski lokator (o ile nie ma mężczyzny mającego ponad lat 20 to najstarsza żydowska lokatorka) zobowiązani są do przedłożenia w Miejskim Biurze Meldunkowym w Tarnowie listę wszystkich żydowskich lokatorów danego domu w terminie do 10 listopada r. b. do godziny 5-ej po południu. Lista ta winna zawierać następujące dane o każdym żydowskim lokatorze (nawet wtedy, gdy posiada tylko miejsce do spania a w czasie dnia lub na kilka dni jest poza miastem):

1) nazwisko rodowe,

2) imię,

3) wiek i płeć,

4) z czego żyje lub od kogo otrzymuje na swoje utrzymanie (n. p. handlarz, urzędnik, nauczyciel, pracownik, od rodziców, od krewnych, wsparcie od żydowskiej gminy wyznaniowej i t. p.),

5) gdzie zamieszkiwał stale przed 1 września 1939 r.,

6) obywatelstwo przed 1 września 1939 r.

II. Każda osoba zobowiązana według niniejszego rozporządzenia do sporządzenia i oddania wymienionego zgłoszenia, która nie dotrzyma oznaczonego terminu lub nie zgłosi choć tylko jednego żydowskiego lokatora, który w danym domu (zamieszkałym obiekcie) spędza noc z 8-go na 9-ty listopad b. r. lub w razie przejściowej nieobecności z Tarnowa, posiada tam zwykle swoje miejsce do spania, musi się liczyć z karą policyjną w wysokości do 1000 zł. lub aresztem do 14 dni.

III. Każda żydowska osoba, która w myśl niniejszego rozporządzenia nie została zgłoszona, będzie aresztowana natychmiast po stwierdzeniu jej obecności w Tarnowie.

IV. Kto przyjmuje żydów, przybyłych po 9 listopada w swym domu lub rodzinie lub daje im tylko miejsce do spania, będzie karany policyjnie w wysokości do 1000 zł. lub do 14 dni aresztu.

V. Wszyscy żydzi zgłoszeni w myśl niniejszego rozporządzenia do dnia 10 listopada, otrzymują potwierdzenie zgłoszenia dla siebie i swych dzieci. Od każdego potwierdzenia zgłoszeniowego pobiera się opłatę, która wynosi:

dla żydów, zamieszkałych w Tarnowie przed 1 września po 20 groszy,

dla żydów przybyłych do Tarnowa dopiero po 1 września 5 złotych od osoby. […]

VI. Każdy żyd, przebywający bez potwierdzenia zgłoszenia w obrębie miasta Tarnowa po 20 listopada będzie aresztowany.

VII. Przejazd żydów przez Tarnów jest zabroniony (za wyjątkiem koleją lub transportem przez organy niemieckie)[38].

Rozporządzenie /

 

Der Stadtkommissar

der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt

Hauptmann d. Fl.

Obwieszczenie porządkowe, w którym po raz kolejny władze nazistowskie dokonują gradacji wartości człowieka w oparciu o kryterium rasowo-narodowościowe. Ogłaszający daje w ten sposób do zrozumienia, że Żydzi są najniżej w hierarchii społecznej. Kolejne obwieszczenie budujące propagandowy wizerunek Żyda w społeczeństwie polskim.

30.12.1939r.

Podaję do wiadomości, że w Wieczór Sylwestrowy i w dniu 1 stycznia 1940 r. obowiązują dla lokali zarządzone przeze mnie godziny zamknięcia (godzina 21-sza.) To samo dotyczy również zatrzymywania się osób cywilnych poza domem bez specjalnego pozwolenia. (Polacy do godz. 22-giej, Żydzi do 20-tej). Następnie zabraniam hałaśliwego zachowywania się na ulicach w Wieczór Sylwestrowy (również w ciągu dnia) i zapalania ogni sztucznych oraz strzelania. Właściciele lokali, którzyby nie zastosowali się do powyższego zarządzenia, ukarani zostaną odebraniem koncesji i aresztem, zaś inne osoby aresztem. Za nieletnich odpowiadają rodzice[39].

Obwieszczenie /

 

Der Stadtkommissar

Der kreisfreien Stadt Tarnow

Ernst Kundt M. d. R.

Hauptmann d. Fl.

Ogłoszenie wydane 10 lutego 1940 r. miało za cel policzenie drogocennych dzieł sztuki także ze zbiorów gminy żydowskiej czy prywatnych żydowskich właścicieli. Wiedza ta dawała potencjalną przestrzeń do rabunku przez hitlerowców.

10.02.1940 r.

[…] o dziełach sztuki zarządzam:

1) Wszelkie prywatne i kościelne posiadanie dzieł sztuki z dokładnym wyszczególnieniem rodzaju, stanu i ilości sztuk należy najpóźniej do dnia 20. II. 1940 r. zgłosić pisemnie u Kreishauptmann’a w Tarnowie (b. Starostwo, Wydział Kultury II piętro pokój 7). Wyjątek stanowią przedmioty sztuki potrzebne dla codziennych czynności liturgicznych kościelnych.

2) Do zgłoszenia jest obowiązany każdy, kto wspomniane dzieła sztuki od dnia 15 marca 1939 r. miał w posiadaniu, ma je teraz w posiadaniu lub uprawniony jest do rozporządzania nimi.

3) Karze więzienia podlega:

a) kto usiłuje dzieła sztuki ukrywać, zbywać lub odprowadzać z Generalnego Gubernatorstwa.

b) kto informacji, do której on według niniejszego rozporządzenia obowiązany jest, odmawia albo udziela fałszywie lub niezupełnie[40].

Ogłoszenie /

 

Der Kreishauptmann[41] in Tarnow

Ernst Kundt, M. d. R.

Hauptmann d. Fl.

Na podstawie poniższego obwieszczenia można wnioskować, że ponowne wprowadzanie przepisów już wcześniej obowiązujących, a wydanych na szczeblu wyższym trafiło na opór społeczności żydowskiej. Dowiadujemy się także, że przymus pracy wprowadzony decyzją generalnego gubernatora Hansa Franka dla Generalnego Gubernatorstwa dnia 26 października 1939 r. mimo upływu kilku miesięcy został powtórzony w zarządzeniu  z 28 lutego 1940 r. dla Tarnowa. Podobnej treści zarządzenie w Krakowie zostało wydane ponownie 6 marca 1940 r. ponaglające Żydów do koniecznej rejestracji do przymusowej pracy[42].

28.02.1940 r.

Dla zamieszkałych w Generalnym Gubernatorstwie żydów, został na podstawie § 1. rozporządzenia o wprowadzeniu przymusowej pracy dla ludności żydowskiej, z dnia 26. X. 1939 r. z natychmiast obowiązującą mocą – przymus pracy wprowadzony. Pierwsze przepisy wykonawcze z dnia 11. XII. 1939 r. i drugie przepisy wykonawcze z dnia 12. XII. 1939 r. do wprowadzonego zarządzenia ustalają między innymi co następuje:

1) Z dniem 1. stycznia 1940 r. zabrania się wszystkim żydom, zamieszkałym w Generalnym Gubernatorstwie dla okupowanych obszarów, dokonywania bez pisemnego zezwolenia miejscowo właściwej władzy administracyjnej niemieckiej, zmiany miejsca zamieszkania lub kwatery poza granicą gminy ich dotychczasowego miejsca zamieszkania lub udania się na wędrówkę poza tę granicę gminy, porzucając stałe miejsce zamieszkania lub kwatery.

2) Wszyscy żydzi imigrujący lub osiedleni w Generalnym Gubernatorstwie winni niezwłocznie po znalezieniu kwatery w Generalnym Gubernatorstwie, najpóźniej jednak w 24 godzinach po wkroczeniu do obszaru Generalnego Gubernatorstwa, zameldować się u Burmistrza miejsca kwatery raz poinformować o przybyciu swym radę żydowską, znajdującą się w miejscu kwatery. Rada żydowska obowiązana jest o poinformowaniach prowadzić pisemny wykaz, który należy przekładać w poniedziałek każdego tygodnia burmistrzowi za pisemnym potwierdzeniem.

3) Wszyscy żydzi wymienieni w § 2 podlegają z chwilą znalezienia kwatery przepisowi § 1.

4) Wszystkim żydom znajdującym się w Generalnym Gubernatorstwie, zabrania się wyjścia i używania dróg, ulic i placów w czasie od godziny 21 do godziny 5 bez pisemnego oraz czasowo i miejscowo ograniczonego zezwolenia miejscowo właściwej władzy administracyjnej niemieckiej. Zarządzenia miejscowych władz niemieckich, przewidujące dalej idące ograniczenia, pozostają nadal w mocy.

5) Wszyscy mieszkańcy żydowscy w Generalnym Gubernatorstwie od ukończonego 14 do ukończonego 60 roku życia podlegają zasadniczo przymusowej pracy.

6) Ściągnięcie podlegających przymusowi pracy rozciąga się najpierw na żydów płci męskiej od ukończonego 12 do 60 roku życia. Żydzi i wpisani do karteki poborowej, a powołani do pracy przymusowej, winni punktualnie w oznaczonym czasie zjawiać się w miejscu zbiórki. Żywność na dwa dni, oraz 2 czyste koce należy przynieść ze sobą. Rzemieślnicy, szczególnie właściciele warsztatów, winni dostarczyć na miejsce zbiórki wszystkie narzędzia. Przewóz narzędzi na miejsce zbiórki należy zabezpieczyć w danym wypadku przez uskutecznienie na czas zgłoszenie radzie żydowskiej. Maszyny rzemieślnicze wraz z przynależnościami, należące do podlegającego przymusowi pracy, podlegają po powołaniu jego władzy rozporządzeniu służby pracy przymusowej.

7) Wszystkim Żydom podlegającym przymusowi pracy zabronione jest sprzedawanie, zastawianie lub rozporządzanie w inny sposób znajdującym się w ich posiadaniu narzędziami zawodowymi włącznie z maszynami i przynależnościami. Poza tym jest zabronione wszelkie oddalanie się lub ukrywanie wymienionych narzędzi.

Dla ujęcia podlegających przymusowi pracy żydów, którzy w obwodzie miasta Tarnowa, w powiatach Brzesko, Dąbrowa i Tarnów swoje miejsca zamieszkania mają, zarządzam:

a) wszyscy mężczyźni od ukończonego 16 do ukończonego 25 roku życia mają obowiązek niezwłocznie zgłosić się u właściwej dla ich miejsca zamieszkania Rady Żydowskiej dla wciągnięcia ich do utworzonej karteki.

Koniec terminu zgłoszenia wyznacza się na dzień 10 marca 1940 r.

b) mężczyźni od ukończonego 12 do ukończonego 15 roku życia i od ukończonego 26 do 40 roku życia mają się zgłaszać w czasie od 11 do 20 marca 1940 r.;

żydzi-mężczyźni od ukończonego 41 do ukończonego 60 roku życia w czasie od 21 do 31 marca 1940r. u właściwej dla ich miejsca zamieszkania Rady Żydowskiej, a wciągnięcia ich do karteki.

Żydzi, którzy się do tych przepisów nie zastosują, zostaną ukarani karą więzienia do lat 10. Poza karą więzienia może u Żydów nastąpić konfiskata całego majątku. Zasądzenie nastąpi przez sąd doraźny[43].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann

Na podstawie zarządzenia o obowiązku zgłaszania majątku żydowskiego w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 24 stycznia 1940 r. zostało sporządzone obwieszczenie 28 lutego 1940 r. dla obszaru powiatu tarnowskiego. Po raz kolejny naziści chcieli dokonać przeliczeń. Po przedmiotach drogocennej sztuki sakralnej, tym razem Niemcy chcieli policzyć cały majątek żydowski. Wcześniej dokonali policzenia wszystkich mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Wniosek sam nasuwa się na myśl. Z dużym prawdopodobieństwem nie przewidywano w realizacji dalszych kroków utraty czegokolwiek co było własnością żydowską, a mogło przejść na własność III Rzeszy Niemiec.

28.02.1940 r.

Na podstawie zarządzenia o obowiązku zgłaszania majątku w Gubernatorstwie z dnia 24 stycznia 1940 r. podlega całkowity majątek żydowski obowiązkowi zgłoszenia. Przy zgłoszeniu należy wziąć za podstawę stan majątku z dnia 30 stycznia 1940 r. Obowiązku zgłoszenia nie można omijać przez nadużycie form i możliwości kształtowania prawa cywilnego. Za majątek żydowski uważa się:

1) Majątek żydów, jeżeli w dniu 1 stycznia 1939 r. posiadali obywatelstwo polskie lub po tym terminie nabyli, jak również majątek żydów bez przynależności państwowej, przyczym nieżydowskiego małżonka żyda traktuje się jak żyda;

2) majątek spółek personalnych, jeżeli więcej niż połowa spólników, przy spółkach komandytowych, jeżeli więcej niż połowa spólników odpowiadających bez ograniczenia jest żydami;

3) majątek spółek kapitałowych, w których więcej niż 25 od sta udziałów jest lub w dniu 1 stycznia 1939 r. było w rękach żydowskich lub do których zarządu lub rady nadzorczej należy, lub po dniu 1 stycznia 1939 r. należał żyd lub przy których istnieje innego rodzaju decydujący wpływ żydowski.

Majątkiem w pojęciu niniejszego rozporządzenia jest ruchomy i nieruchomy majątek włącznie z wierzytelnościami, udziałami, prawami i innymi interesami.

1) Zgłoszenia przy użyciu urzędowych formularzy winny nastąpić do 15 marca 1940 r.

2) Formularze załącznik I dla osób prywatnych i załącznik II dla spółek personalnych lub kapitałowych są niezwłocznie do odebrania przez osoby podlegające obowiązkowi zgłaszania:

W obwodzie miasta Tarnowa u Komisarza miasta Tarnowa, (w Magistracie)

w obwodzie powiatu Tarnów, u Kreishauptmana w Tarnowie,

w obwodzie powiatu Brzesko u Starosty w Brzesku,

w obwodzie powiatu Dąbrowa, u Starosty w Dąbrowie.

3) Formularze mają być w podwójnym wykonaniu wypełnione w języku niemieckim pismem maszynowym, lub czytelnym pismem atramentowym i właściwemu według miejsca zamieszkania Starostwu wzgl. Komisarzowi w Tarnowie, Brzesku lub Dąbrowie oddane.

Nie zgłoszony w podanym terminie majątek uważany będzie za bezpański i podlega zajęciu. Niestosowanie się do powyższego zarządzenia pociąga za sobą kary pozbawienia wolności, albo kary pieniężnej do nieograniczonej wysokości[44].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann

W poniżej przytoczonym obwieszczeniu z dnia 1 kwietnia 1940 r. dowiadujemy się, że ówczesny komisarz miasta dr Reinhold Ekert wyznacza Radzie Żydowskiej zadanie powoływania ludności żydowskiej do przymusowej pracy. Jest to swoisty rodzaj wyznaczenia roli współpracownika w dalszym kolejnym kroku samym Żydom.

01.04.1940 r.

Do Ludności żydowskiej miasta Tarnowa

Podaję niniejszym do wiadomości, że nadałem Radzie Żydowskiej w Tarnowie prawo powoływania ludności żydowskiej w Tarnowie do bezpłatnej pracy przymusowej. Na zarządzenie Rady Żydowskiej w Tarnowie zamieszkali w Tarnowie Żydzi i Żydówki obowiązani są do bezpłatnej pracy przymusowej przez jeden dzień w tygodniu. Rada Żydowska w Tarnowie ma prawo do przeprowadzenia rejestracji, celem ujęcia osób obowiązanych do tej pracy przymusowej. Na zarządzenie Rady Żydowskiej należy bezwarunkowo zgłosić się do tej rejestracji a następnie do pracy przymusowej należy się zgłaszać osobiście, przy czym należy przynieść ze sobą dokumenty osobiste, jako też narzędzia pracy wedle poleceń Rady Żydowskiej. Niezastosowanie się do zarządzeń Rady Żydowskiej pociąganie za sobą przymusowe doprowadzenie przez policję oraz bardzo surowe kary[45].

Stadtkommissar

Dr Ekkert[46]

 

Rozporządzenie z 17 kwietnia 1940 r. zmienia na bardziej restrykcyjne to z 19 października 1939 r.

17.04.1940 r.

1. Z natychmiastową ważnością ustalam następujące godziny policyjne:

a) dla Niemców na 23:30 (zamknięcie jadłodajni),

b) dla polskiej ludności (z wyjątkiem Żydów) na godz. 22:30,

c) dla żydowskiej ludności na godz. 21-szą.

2. Zabrania się ludności żydowskiej wstępu na miejskie plantacje (do parku miejskiego przy ul. Bema i na planty przy ul. Kolejowej). Zakaz wstępu obowiązuje z terminem natychmiastowym[46].

Rozporządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr Ekert

Po czterech miesiącach urzędowania komisarz miasta wydaje 17 kwietnia 1940 r. ponownie rozporządzenie, które w ciągu kilku miesięcy obowiązywania nie było respektowane przez tarnowskich Żydów. Jest to dowód na opór ludności żydowskiej w Tarnowie. Nie był on być może wielki, ale nawet najmniejszy gest sprzeciwu w tak ciężkich czasach był powodem do rozniecenia gasnącej nadziei na przetrwanie.

17.04.1940 r.

Zachodzi potrzeba powtórnego ogłoszenia zarządzenia z dnia 20 października 1939:

1) Ze względów sanitarnych począwszy od 25-ego października 1939 wszystkim żydom poniżej 50 lat nie wolno już nosić brody i pejsów. Żydowska gmina wyznaniowa winna o to dbać, ażeby usunięto brody i pejsy tym żydom, którzy nie mają na zapłacenie fryzjera.

2) Ponieważ czystość na obszarze  miasta pozostawia jeszcze do życzenia, żądam od wszystkich żydów, ażeby zamiatali część ulicy przed domem przez nich zamieszkałym, jak również korytarze i podwórza tych domów codziennie przed godzina 7 rano i usuwali wszystkie śmiecie (odpadki, nieczystości itd.)

3) Wstęp do nieżydowskich restauracji i kawiarni jest żydom zabroniony.

4) Stawanie po ulicach i placach, oraz przed bramami jest żydom zabronione. Żydom wolno korzystać z ulic: Krakowskiej, Wałowej, Bernardyńskiej, Szerokiej i Lwowskiej i wtedy należy to uczynić jak najszybszym krokiem.

Niestosujący się do niniejszego zarządzenia, w szczególności odnośnie do pkt. 4, będą surowo karani[47].

Rozporządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr. Ekert

Kolejna szykana skierowana w stronę społeczności żydowskiej.

30.04.1940 r.

Zabraniam ludności żydowskiej w dniu 2 maja 1940 r. począwszy od godziny 14-tej chodzenia po ulicach i placach w obrębie  miasta Tarnowa. Również okna mieszkań ludności żydowskiej wychodzące na ulice i place publiczne mają być w tym dniu od godziny 14-tej zamknięte. Niestosujący się do niniejszego zarządzenia będą surowo karani[48].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr Ekert

Po raz kolejny zarządzenie skierowane do ludności żydowskiej Tarnowa. Pojawia się teza o szczególnej roli dr Reinholda Ekerta komisarza miasta w kolejnym kroku do realizacji ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Tarnowie. Staje się widoczne, że celem jest złamanie społeczności żydowskiej w Tarnowie.

09.05.1940 r.

Do Ludności żydowskiej miasta Tarnowa

Niniejszym podaje się do wiadomości ludności żydowskiej co następuje:

1. Każdy zarejestrowany do pracy przymusowej Żyd musi dla celów kontrolnych stale mieć przy sobie odcinek kartoteki, który przy rejestracji otrzymał, jak również wydane mu przez Urząd Pracy przy Radzie Żydowskiej w Tarnowie poświadczenie wykonanej w ostatnim tygodniu pracy (kartę legitymacyjną) Osoby, które bez tych dokumentów zostaną przytrzymane, podlegają surowej karze.

2. Żydzi i Żydówki powołani przez Radę Żydowską w Tarnowie do pracy przymusowej – muszą się punktualnie zgłaszać do wyznaczonej im pracy. Nakazaną pracę musi się wykonać osobiście. Zastępstwo  przez inną osobę jest pod karą zakazane.

3. Przypomina się Żydom do ścisłego wykonania, że gromadzenie się jakoteż wystawanie na ulicach jest surowo zakazane. Osoby nie stosujące się do tego zakazu będą z całą surowością policyjnie karane.

4. Jeszcze raz zwracam uwagę, że Żydzi mają nosić opaski na lewym ramieniu górnym. Niestosowanie się do tego zarządzenia będzie surowo karane[49].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr Ekert

Jeżeli nie było żadnego zarządzenia podobnego typu w Krakowie przed 10 maja 1940 r. świadczy to o dużej gorliwości komisarza miasta dr Ekerta. 27 września 1940 r. pojawiło się w Krakowie zarządzenie nakazujące uzyskiwać specjalne pozwolenia Urzędu Pracy nieżydowskim pracownikom chcącym podjąć pracę u Żydów. Bez zgody odpowiedniej władzy należało rozwiązać wszelkie stosunki pracy[50].

10.05.1940 r.

Zarządzam niniejszym, by wszystkie nieżydowskie pomocnice domowe, w wieku od 16 do 50 lat, które obecnie są zatrudnione w żydowskich gospodarstwach domowych, zgłosiły się najpóźniej we wtorek dnia 14. V. 1940 w czasie od godz. 9 do 11 lub od 14 do 16 w Urzędzie Pracy, Tarnów, Matejki 4a, wejście od ul. Rogoyskiego. Obowiązkowi zgłoszenia się podlegają również zatrudnione u żydów dochodzące: praczki i sprzątaczki jak i gospodynie. Odpowiedzialnymi za wypełnienie obowiązku zgłoszenia się są nie tylko odnośna nieżydowska pracownica, lecz również żydowski pracodawca. Oboje spotka surowa kara w razie niezastosowania się do zarządzenia[51].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Następne ograniczenie utrudniające normalne funkcjonowanie społeczności żydowskiej w Tarnowie.

21.05.1940 r.

O sprzedaży i zakupie surowców i towarów włókienniczych. […]

1) Zakup i sprzedaż surowców i towarów włókienniczych może nastąpić tylko za kartami nabycia, które są zaopatrzone w pieczęć Kreishauptmanna lub Stadtkommissar’a miasta Tarnowa, albo Landkommissara’a w Brzesku, lub Landkommissar’a w Dąbrowie. […]

4) Żydzi nie będą otrzymywać w ogóle żadnych kart nabycia i mają zaspokajać swoje zapotrzebowanie z zapasów domowych (a nie ze stanu towarów sklepowych) […]

7) Nieznajomość tych rozporządzeń i zarządzeń, nie chroni przed karą[52].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann:

Ernst Kundt

Hauptmann d. Fl., M. d. R.

Kontrola i inwigilacja na okupowanym terenie dają efekty. Donosy i skargi prowadzą do reakcji władz. Między innymi tej z 19 czerwca 1940 r.

19.06.1940 r.

Doszły do mojej wiadomości skargi o szkodach czynionych przez ludność w płodach i plonach ziemnych. W szczególności ustalono, że ludności, a zwłaszcza żydzi, gromadnie spacerują po drogach polnych, depczą trawę, niszczą zboża i inne plony. Tego rodzaju postępowanie musi być ukrócone. Dlatego też zabraniam stanowczo nieuprawnionym do występu na cudze pola i posiadłości, spacerowania i uganiania po prywatnych polnych drogach i łąkach, niszczenia plonów itp. Kto do zakazu się nie zastosuje, zostanie surowo ukarany, a w wypadku wyrządzenia większej szkody materialnej, sprawa zostanie skierowana do Sądu specjalnego. […] Sprawcy kradzieży polnych ulegną bardzo surowej karze![53]

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar:

Dr. Ekert

Ludność żydowska Tarnowa zostaje pozbawiona 22 czerwca 1940 r. radości z możliwości obejrzenia cyrku Buscha. Jest to następny element w gmachu pozbawiania społeczności żydowskiej ducha walki i przetrwania.

22.06.1940 r.

[…] Ażeby także polskiej ludności umożliwić wzięcie udziału w przedstawieniach wieczornych cyrku Buscha, zarządzam co następuje:

1) dla uczestników przedstawień wieczornych przedłuża się godzinę policyjną do godz. 24-tej. Odnośnie zamykania lokali publicznego spożycia nie następuje wskutek tego żadna zmiana.

2) Jako legitymacja w stosunku do policyjnych władz kontrolnych służy bilet wstępu na przedstawienie wieczorne w dotyczącym dniu.

Żydom zabrania się brania udziału w przedstawieniach cyrkowych[54].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkomissar:

Dr. Ekert

Kolejne liczenie tym razem ludzi zdolnych do pracy. Tak jakby to miało znaczenie czy ktoś pracował czy był niezdolny do pracy. Oszukiwanie i uspokajanie społeczności żydowskiej w celu bezproblemowego osiągnięcia realizacji ostatecznego celu.

25.07.1940 r.

Do ludności żydowskiej!

[…] Celem ujęcia żydów zdolnych do pracy wszyscy żydzi płci męskiej roczników 1880-1928 zobowiązani są zgłosić się z dokumentami osobistymi i papierami służbowymi (książeczki Ubezp. Społ. itp. ) w placówce Urzędu Pracy w Tarnowie „Pośrednictwo Żydów” przy ul. Tertila nr. 11. Kto posiada odcinek swej kartoteki  powinien odcinek ten również przynieść. Zgłoszenia przyjmuje się w dniach następujących: […] W sprawie ujęcia sił roboczych żydowskich płci żeńskiej zostanie wydane osobne rozporządzenie. Osobom, którym się nie zgłoszą wcale lub w wyznaczonym terminie, w myśl § 7 drugiego rozporządzenia wykonawczego, wydanego w uzupełnieniu powyższego rozporządzenia, grozi kara ciężkiego więzienia[55].

Obwieszczenie /

 

Kierownik Urzędu Pracy

Obowiązek został przez Niemców nałożony nierównomiernie znów deprecjonując Żydów. Za zbiórkę odpowiedzialne zostały wyznaczone komitety polskie i żydowskie.

25.07.1940 r.

W czasie od 29 lipca do 8 sierpnia 1940 obowiązane jest każde polskie gospodarstwo domowe w obrębie miasta Tarnowa położone oddać w jednej z niżej wymienionych składnic 3 kg. metali. Każde żydowskie gospodarstwo ma obowiązek oddać 4 kg. metali. Należy oddać miedź, mosiądz, tombak, nowe (białe) srebro, nikiel, ołów i cynę. Zaznacza się, że cynę zalicza się podwójnie. Metale należy oddawać w porze od godziny 8-13 i 15-18 w następujących składnicach: […] Za gospodarstwo domowe rozumie się rodzinę prowadzącą wspólną kuchnię. Za odprowadzanie nakazanej ilości metali odpowiedzialną jest głowa rodziny. Oprócz tego nakładam na właścicieli (zarządców domów, prowadzących meldunki) obowiązek dopilnowania, by każde gospodarstwo domowe w realności dokonało obowiązku oddania metali w zakreślonym terminie. Jeżeli po kontroli, którą przeprowadzi po upływie terminu zbiórki metali, zostanie ustalone, że obowiązku oddania metali nie dopełniono, zostanie odnośna głowa rodziny jak i właściciel (zarządca) domu bardzo surowo ukarany. Polski i żydowski komitet będzie czuwał nad wypełnieniem w całości obowiązku oddania metali[56].

Zarządzenie /

 

Komisarz Miasta

Dr. Ekert

Ponowienie zarządzenia może świadczyć o oporze społeczeństwa w wypełnianiu rozkazów okupanta lub o trudności w przyniesieniu określonej ilości metalu.

10.08.1940 r.

Aby umożliwić tym polskim i żydowskim gospodarstwom domowym, które dotychczas nie wypełniały obowiązku oddania metali, oddanie żądanej ilości metali, przedłużam termin zbiórki metali do dnia 16. sierpnia 1940 włącznie. Jeszcze raz zwracam uwagę, że wobec tych którzy w tym terminie metali nie oddadzą, zastosowane będą najsurowsze kary. Zwolnienia od obowiązku złożenia metali bezwarunkowo udzielane nie będą[57].

Zarządzenie /

 

Komisarz Miasta

Dr. Ekert

Kolejne rozporządzenie dotyczące godziny policyjnej.

04.09.1940 r.

[…] 1) Zakaz przebywania  poza domem obowiązuje żydów aż do 31 października od godz. 12 do godz. 5, zaś od 1 listopada od godz. 20 do godz. 6 włącznie.

2) Resztę ludności obowiązuje zakaz przebywania poza domem – ludność rolniczą zakaz przebywania poza zagrodą – w zakładach przemysłowych z przedłużoną dniówką lub zmianą nocną zakaz przebywania poza terenem pracy – od godz. 23 do 4. […][58].

Rozporządzenie /

 

Der Kreishauptmann

Ernst Kundt

Pięć kolejnych zarządzeń, obwieszczeń komisarza miasta dr Heina celowało w uprzykrzenie życia społeczności żydowskiej w mieście. Ograniczenia w poruszaniu się po ulicach. Poniżające dawanie pierwszeństwa przechodniom narodowości niemieckiej oraz aryjczykom. Zakaz uprawy ogródków przydomowych, gdy Polacy pod przymusem mieli wykorzystać każdy metr ziemi oraz nakaz oddania w Gazowni Miejskiej metalowych piecyków gazowych.

07.11.1940 r.

Za czyste utrzymanie domu, bramy wejściowej i wjazdowej oraz całej parceli i chodnika  odpowiedzialnym jest właściciel domu, względnie zarządca. […] W związku z powyższym zarządzeniem zabraniam Żydom przechadzania się i wystawania na ulicach oraz przed sklepami. Żydzi obowiązani są wszystkim przechodniom narodowości niemieckiej oraz aryjczykom ustępować z drogi i wszędzie dawać pierwszeństwo. Niestosujący się do powyższego zarządzenia karani będą natychmiastowym aresztem lub wysoką karą pieniężną[59].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr Hein[60]

24.02.1941 r.

Należy wykorzystać każdy metr kwadratowy ziemi na obszarze naszego miasta. Zwracam się zatem do wszystkich właścicieli parceli, ogrodów i t. p. z prośbą, aby na tych gruntach natychmiast rozpoczęli prace ogrodowo-rolnicze. Kto prac tych nie rozpocznie do dnia 1 maja b. r., straci prawo do dysponowania swoją parcelą na przeciąg jednego roku. Odebrane parcele będą następnie bezpłatnie przydzielane innym obywatelom miasta (z wyjątkiem Żydów) do uprawy. Wszystkie wnioski dotyczące objęcia nieuprawnionych parcel kierować należy do Zarządu Ogrodu Miejskiego, na ręce p. Mleczki, Tarnów, Słowackiego 4. Specjalnie zwracać należy uwagę na pielęgnowanie ogródków przed domami[61].

Obwieszczenie /

 

Der Stadtkommissar:

Dr. Hein.

10.05.1941 r.

1. Stosowanie do zarządzenia odnośnego Urzędu Górniczego zabraniam z natychmiastową ważnością użycia gazu ziemnego do opalania mieszkań i pracowni aż do 30 września 1941. Przepis ten obowiązuje wszystkich konsumentów gazu ziemnego. W razie niestosowania się do powyższego całkowita dostawa gazu ziemnego będzie n natychmiast wstrzymana.

2. Prąd elektryczny, świetlny i silnikowy w lokalach mieszkaniowych, fabrycznych i w pracowniach należy z natychmiastową ważnością w czasie od godz. 20-tej do 23:30 ograniczyć do minimum. Wobec tego ogranicza się również oświetlanie ulic.

[…] 5. Niemcom należy ustąpić chodników we wszystkich ulicach.

Żydom zabrania się wałęsania i wystawiania na ulicach i przed sklepami po raz ostatni. Nie stosujący się zostaną ukarani litylko natychmiastowym aresztem[62].

Zarządzenie /

 

Komisarz Miasta:

Dr. Hein

03.06.1941 r.

Skargi o szkodach czynionych przez ludzi w polach mnożą się do takiego stopnia, że zmuszony jestem zastosować najsurowsze kary w razie powtórzenia się takowych. W szczególności stwierdzono, że ludność, po największej części żydzi, gromadnie chodzą po drogach polnych, tratując trawę oraz niszcząc zboże i inne płody polne. Dlatego też zabraniam z natychmiastową ważnością wszystkim nieuprawnionym do wstępu na pola i grunta spacerowanie i t. p. po drogach polnych, łąkach i polach. Niezastosujący się zostaną surowo ukarani w razie wyrządzenia szkody oddani Sądowi wyjątkowemu. Organa policyjne jak również strażnicy polowi otrzymali odemnie ścisłe zarządzenia. Przestrzegam przed kradzieżami dokonanymi na plonach! Sprawcy takich kradzieży ulegną najsurowszej karze![63]

Zarządzenie /

 

Der Stadkommissar

Dr. Hein

30.09.1941 r.

[…] 1) Wszyscy odbiorcy gazu żydzi mają najpóźniej do dnia 15 X. br. Oddać w Gazowni Miejskiej wszystkie metalowe piecyki gazowe. Niezastosowanie się do tego zarządzenia podlega grzywnie w wysokości 1.000 zł. Palniki w piecach kaflowych mieszkań żydowskich zostaną natychmiast usunięte przez Gazownię Miejską.

2) Dotychczasowa taryfa gazu pozostaje nadal z tą zmianą, że gospodarstwa domowe mogą zużyć w celech opałowych najwyżej do 200 m3. gazu miesięcznie, a cenę gazu dla celów opałowych znosi się. Za każdy dalszy zużyty m3, policzy się cenę w wysokości 1 zł. za m3. […][64].

Der Stadkommissar

Dr. Hein

Pomimo braku bezpośredniego odniesienia do przedsiębiorców żydowskich w Tarnowie, zarządzenie dotknęło również tę grupę pozwalając władzom okupacyjnym na precyzyjne sprawdzenie ilości przedsiębiorstw będących własnością żydowską lub też będących współwłasnością przedsiębiorcy żydowskiego i polskiego.

08.10.1941 r.

Na podstawie Rozporządzenia Rządu Generalnego Gubernatorstwa odbędzie się w m. Tarnowie w czasie od 15-go do 20-go października 1941 r. włącznie rejestracja zakładów przemysłowych. Tejże rejestracji podlegają: wszelkie zakłady przemysłowe, fabryki, gospodarstwa zarobkowe, handel, wole zawody (z wyjątkiem lekarzy), dentyści, technicy dentyści, publiczne zakłady i urządzenia natury prywatnej, spółdzielczej lub prawno-publicznej, przemysł domowy i chałupniczy, warsztaty poboczne, połączone z zakładami przemysłu rolnego lub leśnego, mleczarnie, gorzelnie, suszarnie ziemniaków, jarzyn i owoców, młyny, tartaki, kuźnie, odlewnie i inne warsztaty, zakłady sezonowe i kampanijne, jako też warsztaty przejściowo nie czynne. Rejestracja odbędzie się w Zarządzie Miejskim przy ul. Bernardyńskiej 24, pokój 14, I piętro od godziny 8-ej do godziny 13-ej. Właściciele, współwłaściciele, dyrektorzy lub odpowiedzialni kierownicy mają się osobiście zgłosić z pieczęcią zakładu lub firmy. Należy przedłożyć komisji rejestracyjnej dokładne zestawienie osób zajętych w dniu 15 października 1941 i podzielonych w następujące grupy: czynni właściciele, współwłaściciele, dzierżawcy, kierownicy, urzędnicy, personel administracyjny, kancelaryjny i kupiecki, uczniowie kupieccy, przemysłowi i biurowi, pracownicy fachowi, specjaliści i inni pracownicy. Za prawidłowości i ścisłości podań odpowiada kierownik zakładu. Niestosujący się do niniejszego zarządzenia będzie prócz utraty koncesji surowo ukarany. Niniejsza rejestracja nie jest przeznaczona dla wymiaru podatków, lecz dla celów Urzędu statystycznego[65].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Dr. Hein

Kolejne ograniczenie z rasowo-narodowym podziałem na aryjczyków i Żydów. Dotyczyło ono ilości przyznanego przez Niemców gazu do zużycia w porze zimowej.

11.10.1941 r.

Niniejszym zmieniam zarządzenie z dnia 30. IX. b. r. dotyczące zużycia gazu, a mianowicie w miesiącach zimowych zużywać mogą:

1) Polacy do 150 m3

2) Żydzi „ 60 „

gazu miesięcznie, do gotowania, opalenia i oświetlenia. Cena każdego dalszego m3 wynosić będzie 1. - zł[66].

Der Stadtkommissar:

Dr. Hein

30.01.1942 r.

Od 1 lutego 1942 wolno Polakom zużyć miesięcznie 150 m³ gazu, Żydom 60 m³ gazu. Każde dalsze zużycie będzie policzone nie jak dotychczas po 1zł., lecz po 10 zł. za m³. Równocześnie zamknie się odbiorcom w myśl rozporządzenia o gospodarce wojennej dopływ gazu na przeciąg 14 dni. Wszelkie udzielone dotychczas ułatwienia z dniem 1 lutego 1942 są nieważne. Niemcy, którzy mieszkają u Polaków lub Żydów, winni stawić natychmiast nowe wnioski w Komisariacie Miasta, ul. Bernardyńska 24[67].

Der Stadtkommissar

Obwieszczenie przekazuje informację za generalnym gubernatorem przytoczonym przez starostę tarnowskiego dotyczącą dzielnic żydowskich w powiecie tarnowskim. Możemy również odczytać, że ucieczki z tych dzielnic i pomaganie uciekającym karane będzie śmiercią.

05.02.1942 r.

[…] § 4 b, (1) Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczoną im dzielnicę, podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim żydom świadomie dają kryjówkę.

(2) Podżegacze i pomocnicy podlegają tej samej karze jak sprawca, czyn usiłowany karany będzie jak czyn dokonany. W lżejszych wypadkach można orzec ciężkie więzienie.

(3) Zawyrokowanie następuje przez Sądy Specjalne. […]

Warschau, dnia 15 października 1941

Powyższe rozporządzenie podaję ludności żydowskiej do wiadomości, celem zastosowania się. Przypominam przy tej sposobności moje obwieszczenie z dnia 28. 2. 1940 oraz zarządzenie z dnia 21. 8. 1940 r. Za dzielnicę w myśl § 4 b powyższego rozporządzenia uważać należy w Starostwie Powiatowym tarnowskim gminę miejską lub wiejską, w której żyd ma swoją siedzibę lub pomieszczenie i w której jest policyjnie zameldowany[68].

Der Generalgouverneur:

Frank

 

Der Kreishauptmann

Ograniczenie dotyczące przemieszczania się ludności żydowskiej w Tarnowie.

07.02.1942 r.

Do wszystkich Żydów Miasta! Wszystkie dotychczas wydane przepisy ruchu drogowego obowiązują w dalszym ciągu. W szczególności zwracam na to uwagę, że Żydzi przechodzić mogą ulicami Krakowską i Wałową tylko w koniecznych wypadkach za okazaniem przepustki. Przejście z ulicy Basztowej na Wałową, z ulicy Rybnej na Żołnierską, z ulicy Kupieckiej na Wałową, oraz przejście przez Wielki i Małe Schody na ulicę Bernardyńską jest, jak wiadomo, wzbronione. Na ulicach i placach zachodniej części miasta nie wolno Żydom przebywać. Żydom mieszkającym w zachodniej części miasta służy jako przejście do wschodniej części miasta Brama Pilzneńska. Kto od dzisiaj przeciw temu zarządzeniu wykroczy, zostanie ukarany natychmiastowym wstrzymaniem dopływu gazu i światła przez okres 4 tygodni, albo grzywną do 100 zł[69].

Zarządzenie /

 

Der Stadtkommissar

Obwieszczenie zamyka możliwość swobodnego dysponowania swoim majątkiem społeczności żydowskiej w Tarnowie i powiatu tarnowskiego.

10.02.1942 r.

W sprawie ujęcia domów w obrębie Kreishauptmannschaft Tarnów będących własnością żydowską, zarządzam co następuje:

1) Wszyscy żydowscy właściciele domów, wzgl. ich administratorzy na terenie Kreishauptmannschaft Tarnów zobowiązani są wypełnić kwestionariusz, który do dnia 15-go marca 1942 winien być przesłany pocztą pod adresem Kreishauptmannschaft w Tarnowie, Treuhandabteilung, pokój 56. Odnośne formularze dla miasta i powiatu tarnowskiego są do odebrania w Judenracie.

2) Do kwestionariusza należy dołączyć, wyciąg hipoteczny.

[…] 4) Zarządzenie to dotyczy również tych Żydów, którzy tylko w części są współwłaścicielami domów.

5) Każdy właściciel domu, wzgl. zarządca jest odpowiedzialny za zgodne ze stanem faktycznym wypełnienie kwestionariusza. Świadomie fałszywe zeznania będą karane karą pieniężną wzgl. więzieniem.

6) Zabrania się sprzedaży przedmiotów ruchomych i nieruchomych z żydowskich mieszkań. Przeciwdziałania karać będę zajęciem wyzbytych przedmiotów na podstawie rozporządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 24. I. 40[70].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann

Majątek żydowski niezgłoszony przeszedł pod zarząd powierniczy.

03/04.1942 r.

Na mocy obwieszczenia z dnia 10. 2 1942 w sprawie ujęcia domów, będących własnością żydowską w powiecie tarnowskim, podaję do wiadomości, że z dniem  l. V. 1942 wszystkie żydowskie domy, które już wzgl. jeszcze nie zostały zgłoszone, przechodzą pod zarząd powierniczy i będą zawiadywane przez biuro centralne dla zarządzania domami. W związku z tem zarządzam co następuje:

[…] 2. Żydzi, którzy za pomocą kwestionariuszy jeszcze nie zgłosili swoich domów, muszą do biura centralnego wpłacić karę w wysokości 1-miesięcznego dotychczasowego czynszu z ich domu. Dalsze obejścia niniejszego zarządzenia mogą poza stosowaniem przymusowych środków policyjnych, być karane więzieniem.

3. Udziały właścicieli nie będą od 1. V. 1942 płacone za domy. Właściciele domów, dla których wpływy z czynszów stanowiły jedyne źródło utrzymania siebie i rodziny, muszą zgłosić podania w języku niemieckim, zapodając wiek, zawód i stan rodziny. Uwierzytelnione podanie przez Radę żydowską i burmistrza, należy oddać do biura centralnego dla zarządzania domami w Tarnowie[71].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann

Kolejne utrudnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej.

21.03.1942 r.

[…] Dla przedsiębiorców miasta Tarnów są do odebrania odnośne deklaracje:

  a) dla wszystkich niemieckich przedsiębiorstw i polskich zakładów przemysłowych, oraz dla przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczych znajdujących się pod komisarycznym zarządem – w Zarządzie Miejskim w Tarnowie, ul. Bernardyńska pokój Nr. 7,

  b) dla aryjskich przedsiębiorstw handlowych – w Kongregacji Kupieckiej w Tarnowie, ul. Chyszowska Nr. 2,

  c) dla aryjskich przedsiębiorstw rzemieślniczych – w Cechu Rzemieślniczym w Tarnowie, ul. Kaczkowskiego Nr. 6,

  d) dla żydowskich przedsiębiorstw handlowych – w Radzie Żydowskiej w Tarnowie, ul. Folwarczna Nr. 12,

  e) dla żydowskich przedsiębiorstw rzemieślniczych – w Związku Żydowskich Rzemieślników w Tarnowie, ul. Brodzińskiego Nr. 1.

[…] 6) Kto po 30. kwietnia 1942 roku prowadzić lub wykonywać będzie zajecie, przemysłowe bez posiadania karty przemysłowo-podatkowej na rok 1942, będzie karany kara pieniężną w wysokości pięciokrotnej stawki opłaty rejestracyjnej, oraz zamknięciem przedsiębiorstwa[72].

Obwieszczenie /

 

Der Kreishauptmann

Dr. Kipke[73]

Majątek żydowski przekazany za odpłatnością lub darowany po 1.09.1939 r. miał stać się własnością niemiecką.

30.04.1942 r.

1. Wszyscy nieniemieccy mieszkańcy Tarnowa muszą zgłosić znajdujące się w ich posiadaniu bezpańskie meble i przedmioty urządzeń mieszkaniowych, także bieliznę, dywany itp. Najpóźniej do dnia 15.5.1942, piśmiennie do Kreishauptmanschaft w Tarnowie, Oddział powierniczy, pokój 56. Tamże są dla Polaków do odebrania odpowiednie formularze zgłoszeniowe. Żydzi winni zgłosić zapotrzebowanie odnośnych formularzy przez radę żydowską.

2. Zgłoszeniu podlegają również te przedmioty urządzeń mieszkaniowych, które po 1.9.1939, zostały od żydów przejęte bez odszkodowania, wzgl. zostały nabyte za odszkodowaniem.

2. Przy przeprowadzkach w obrębie miasta Tarnowa mogą być zabierane wzgl. przenoszone bezpańskie meble i przedmioty urządzeń  mieszkaniowych tylko za uprzednim zezwoleniem urzędu gospodarczego Kreishauptmannschaft’u w Tarnowie.

4. Wiadomo fałszywe zapodanie przy wypełnieniu formularzy oraz sprzedanie jak również oddanie bezpańskich przedmiotów innym osobom będą surowo karane[74].

Der Kreishauptmann

Ostatni afisz, z którego dowiadujemy się o utworzeniu getta w Tarnowie. Przepisy porządkowe określające pobyt w getcie, przemieszczanie oraz pomoc ludności żydowskiej.

16.11.1942 r.

Wyciąg z rozporządzenia policyjnego o tworzeniu żydowskich dzielnic mieszkaniowych w Okręgach Radom, Krakau i Galizien (Galicja) Z dnia 10 listopada 1942r.

§ 1 Na podstawie § 3 rozporządzenia o bezpieczeństwie i porządku w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 26 października 1939 r. (Dz. Rozp. GG. Str. 5) zarządzam:

(1) W Okręgu Krakau tworzy się żydowskie dzielnice mieszkaniowe w następujących miastach i gminach:

W PRZEMYŚLU – Starostwo Powiatowe Przemyśl,

W REICHSHOF – Starostwo Powiatowe Reichshof,

W TARNOWIE – Starostwo Powiatowe Tarnów,

W BOCHNI – Starostwo Powiatowe Krakau – Powiat,

W KRAKAU – MIEŚCIE (getto)

(2) Miejscowości te w rozumieniu § 4 b trzeciego rozporządzenia o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 15 października 1941 r. (Dz. Rozp. GG. str. 595) są dzielnicami mieszkaniowymi przydzielonymi żydom.

§ 2, (1) Wszyscy żydzi w rozumieniu rozporządzenia o definicji pojęcia ,,Żyd” w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 24 lipca 1940 r. (Dz. Rozp. GG. I. str. 231) w Okręgu Krakau, winni do dnia 30 listopada 1942 r. obrać sobie miejsce pobytu w jednej z wymienionych w § 1 żydowskich dzielnic mieszkaniowych dla Okręgu Krakau. Wszystkie pozostałe osoby winny do tego czasu opuścić żydowskie dzielnice mieszkaniowe, o ile nie otrzymają policyjnego zezwolenia na pobyt. Bliższe  szczegóły normuje drogą zarządzenia właściwy gubernator okręgu (Dowódca SS i Policji). Policyjne zezwolenia na pobyt dla Aryjczyków udziela Starosta powiatowy w porozumieniu z Policją Bezpieczeństwa z dodatkowym powiadomieniem Gubernatora Okręgu (Dowódcy SS i Policji).

(2) Od dnia 1 grudnia 1942 r. nie wolno żadnemu żydowi w Okręgu Krakau bez policyjnego zezwolenia przebywać poza obrębem żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej lub opuszczać jej. Od dnia 1 grudnia 1942 r. innym osobom wolno przebywać w żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej lub wchodzić do niej tylko za policyjnym zezwoleniem. Zezwolenia udziela właściwy ze względu na żydowską dzielnicę mieszkaniową starosta powiatowy (starosta miejski)

(3) Od obowiązku obrania sobie żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej zwolnieni są żydzi, zatrudnieni w zakładach gospodarki wojskowej i zbrojeniowej, a umieszczeni w zamkniętych obozach.

§ 3, (1) Żydzi wykraczający przeciw przepisom § 2, podlegają według istniejących postanowień karze śmierci.

(2) Tej samej karze podlega, kto takiemu żydowi świadomie udziela schronienia, t. zn. kto w szczególności umieszcza żyda poza obrębem żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, żywi go lub ukrywa.

(3) Wobec tego, kto uzyska wiadomość o tym, że jakiś żyd bezprawnie przebywa poza obrębem dzielnicy mieszkaniowej, a nie zgłosił tego Policji, zastosowane będą policyjne środki bezpieczeństwa.

(4) Osoby nie będące żydami, które wbrew przepisom $ 2 nie opuszczą na czas żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, lub które wejdą do niej bez policyjnego zezwolenia, ulegną w postępowaniu karno-administracyjnym karze grzywny do 1.000 złotych z zamianą na karę aresztu do 3 miesięcy. Orzeczenie karne wydaje starosta powiatowy (starosta miejski).

§ 4, (1) Administrację żydowskich dzielnic mieszkaniowych prowadzi się odrębnie.

(2) Kierownictwo żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej należy do rady żydowskiej. Stosuje się postanowienia rozporządzenia o ustanowienie rad żydowskich z dnia 20 listopada 1939r. (Dz. Rozp. GG. str. 72). Rada żydowska jest odpowiedzialna za pomieszczenie żydów w żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej jako też za słuszny i rzeczowy rozdział środków żywnościowych, przydzielanych przez władze powiatowe.

(3) Bliższe szczegóły unormuje właściwy gubernator okręgu (Dowódca SS i Policji)

§ 5 Zarządzenia wykonawcze do niniejszego rozporządzenia policyjnego wydaje Dowódca Policji Bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie.

§ 6 Niniejsze rozporządzenie policyjne wchodzi w życiem z dniem 20 listopada 1942r.

Krakau, dnia 10 listopada 1942 r.

Powyższy wyciąg z rozporządzenia policyjnego o utworzeniu żydowskich dzielnic mieszkaniowych w Okręgach Radom, Krakau i Galizien (Galicja) podaję wszystkim mieszkańcom do wiadomości i ścisłego przestrzegania, zwracając specjalną uwagę na § 3 cyfry 1 do 4 tegoż rozporządzenia. Wykroczenia przeciw niniejszemu rozporządzeniu będą bezwzględnie karane[75].

Der Kreishauptmann

Amt für Polizeiverwaltung

 


 Józef Parys

Bibliografia

Dokumenty:
1. Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie (ANK OT), zbiory Starostwa w Tarnowie (STTO2), Zarządu Miasta Tarnowa (ZMTO 25), Zarządu Miasta Tarnowa (ZMTO 33).

Opracowania:
1. Agatstein D., Chronologia zarządzeń władz okupacyjnych w stosunku do Żydów w Krakowie, [w:] W 3-cią rocznicę zagłady ghetta w Krakowie, pod red. M. M. Borowicz, N. Rost, J. Wulf, Kraków 1946.
2. Berenstein T., Eisenbach A., Rutkowski A., Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, Warszawa 1957.
2. Bochenek J., Na posterunku. Kartki z dziejów kościoła tarnowskiego w czasie okupacji niemieckiej, Tarnów 1947.
3. Bogacz J., A słońce świeciło i nie wstydziło się. Zagłada tarnowskich Żydów, [w:] Żydzi w Tarnowie. Świat którego nie ma, pod red. K. Bańburskiego, J. Bogacza, J. Kozioła, Tarnów 2003.
4. Bronsztejn S., Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963.
5. Drugi powszechny spis Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 9 grudnia 1931r. Województwo krakowskie. Statystyka Polski, ser. C, Warszawa 1938.
6. Fuks M., Hoffman Z., Horn M., Tomaszewski J., Żydzi Polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982.
Grabowski J., Judenjagd, Polowanie na Żydów 1942-1945, Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa 2011
7. Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, T. 1, Warszawa 1970.
8. Parys J., Początek końca... Los ludności żydowskiej w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji Tarnowa, [w:] Tarnowskie Studia Historyczne, (Rocznik Tarnowskiego Oddziału Polskiego towarzystwa Historycznego) T. 1 (2009).
9.Pierwszy powszechny spis Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921r. Województwo krakowskie. Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926.
10. Pietrzykowa A., Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. Polityka okupanta i ruch oporu, Warszawa – Kraków 1984.
11. Pietrzykowa A., Ziemia tarnowska w latach 1939-1945, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka, Z. Ruty, t. III, Tarnów 1987.
12. Piotrowski S., Dziennik Hansa Franka. Warszawa 1956.
13. Sąsiadowicz M., Stańczyk E., Sawczyk B., Tarnowskie Kalendarium, Tarnów 2004.
14. Skibińska A., Szuchta R., W. Młynarczyk (opr.), Wybór źródeł do nauczania o Zagłady Żydów na okupowanych ziemiach polskich, Warszawa 2010.
15. Szuchta R., Trojański P., Zrozumieć Holokaust, Książka pomocnicza do nauczania o Zagładzie Żydów, Warszawa 2012.

Fotografie
 
1. Afisz z dnia 7 lutego 1942 r.  Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie. ANK OT, ZMTO 33, s. 521. 
 
                     
[1] J. Bochenek, Na posterunku. Kartki z dziejów kościoła tarnowskiego w czasie okupacji niemieckiej, Tarnów 1947, s. 15. 
[2] Generał Hainz Guderian i radziecki generał Siemion Kriwoszein przyjęli wspólną defiladę zwycięstwa wojsk Armii Czerwonej i Wehrmachtu w Brzyściu Litewskim, w którym to została również zatwierdzona korekta do rozgraniczenia stref wpływów z paktu Ribbentrop-Mołotow. Korekta była wynikiem postępów armii niemieckiej na ziemiach polskich. Wprowadzono zmiany z linii rzek: Pisa-Narew-Wisła-San na Pisa-Narew-Bug-San wcielając do niemieckiej strefy wschodnią część województwa warszawskiego i województwa lubelskiego kosztem oddania Litwy do strefy radzieckiej, zob. R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust, Książka pomocnicza do nauczania o Zagładzie Żydów, Warszawa 2012, s. 153. 
[3] Tamże, s. 153-154. 
[4] Hans Michael Frank (1900-1946) – jeden z przywódców III Rzeszy. Minister sprawiedliwości Bawarii i minister stanu w rządzie Rzeszy. W latach 1939-1945 gubernator Generalnego Gubernatorstwa Generalgouvernement z siedzibą w Krakowie, zob. A. Skibińska, R. Szuchta, W. Młynarczyk, Wybór źródeł do nauczania o Zagłady Żydów na okupowanych ziemiach polskich, Warszawa 2010, s. 95. 
[5] Zob. R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust…, s. 153. 
[6] Reinhard Heydrich (1904-1942) – wysoki dygnitarz III Rzeszy, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Reichssicherheitshauptamt (RSHA), SS-Obergruppenführer, zob. R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust…, s. 156. 
[7] T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, Warszawa 1957, dokument nr 1, s. 21-29, cyt. za: A. Skibińska, R. Szuchta, W. Młynarczyk, Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie…, s. 96. 
[8] Por. A. Skibińska, R. Szuchta, W. Młynarczyk, Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie…, s. 97. 
[9] Zob. A. Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. Polityka okupanta i ruch oporu, Warszawa – Kraków 1984, s. 182-183; A. Pietrzykowa, Ziemia tarnowska w latach 1939-1945, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, pod red. F. Kiryka, Z. Ruty, t. III, Tarnów 1987, s. 52. 
[10] Zob. A. Skibińska, R. Szuchta, W. Młynarczyk, Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie…, s. 96-99. 
[11] Najwyższą władzę na okupowanych ziemiach polskich sprawował naczelny dowódca wojsk lądowych gen. Walter von Brauchitsch. Okupowana Polska we wrześniu 1939 r. została podzielona na cztery okręgi administracyjne podległe dowódcom armii. Na obszarze małopolski w Okręgu Kraków obok władzy wojskowej dowódcy 14 armii istniał również zarząd cywilny dla okupowanych terenów, którego szefem został dr Dill. Okres administracji wojskowej zakończył się wraz utworzeniem Generalnego Gubernatorstwa 26 października 1939 r., zob. C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, T. 1, Warszawa 1970, Region tarnowski w okresie okupacji..., A Pietrzykowa, s. 81. 
[12] Zob. J. Parys, Początek końca... Los ludności żydowskiej w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji Tarnowa, [w:] Tarnowskie Studia Historyczne, (Rocznik Tarnowskiego Oddziału Polskiego towarzystwa Historycznego) T. 1 (2009), s. 107-108; J. Bogacz, A słońce świeciło i nie wstydziło się. Zagłada tarnowskich Żydów, [w:] Żydzi w Tarnowie. Świat którego nie ma, pod red. K. Bańburskiego, J. Bogacza, J. Kozioła, Tarnów 2003, s. 52. 
[13] Por. S. Bronsztejn, Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963, s. 279. 
[14] Pierwszy powszechny spis Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921r. Województwo krakowskie. Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926; Drugi powszechny spis Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 9 grudnia 1931r. Województwo krakowskie. Statystyka Polski, ser. C, Warszawa 1938.
[15] Po skończonych działaniach wojennych nastąpiła reorganizacja niemieckich władz wojskowych. Wojskowy Okręg Kraków zawierał w swoim składzie 4 wyższe komendantury polowe Oberfeldkommandanturen OFK z siedzibami w Rzeszowie, Tarnowie, Myślenicach i Częstochowie oraz komendanturę miasta Krakowa. Komendantem OFK-Tarnów został gen. Porucznik Streecius. Sztab OFK-Tarnów został utworzony z połączenia komend polowych Feldkommandanturen nr 570 i 647. W zasięgu nadzoru tarnowskiej OFK pozostawały powiaty: Busko, Pińczów, Mielec, Dąbrowa, Brzesko, Dębica, Tarnów, Jasło, Gorlice i Nowy Sącz, A. Pietrzykowa, Ziemia tarnowska w latach 1939-1945…, s. 20. 
[16] W trudnych warunkach początku okupacji i braku dokumentacji urzędniczej wywiezionej przez ewakuujących się urzędników wraz z cofającą się armią polską, powołał do pomocy Komisję Powiatową składającą się z polskich urzędników, będących jednak pod jego całkowitą osobistą kontrolą. zob. tamże, s. 21. 
[17] Zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 82-89. 
[18] J. Bochenek, dz. cyt., s. 15. 
[19] Szefem zarząd cywilnego dla okupowanych terenów w Okręgu Kraków był dr Dill, zob. C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, T. 1, Warszawa 1970 [w:] Region tarnowski w okresie okupacji..., A Pietrzykowa, s. 81. 
[20] Zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., , s. 91. 
[21] 11-18 czerwca 1942 r. w Tarnowie na Rynku i okolicznych ulicach oraz na obszarze cmentarza żydowskiego dokonano mordów na bezbronnej ludności żydowskiej. Ponadto w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze zamordowano około 6000 osób, do Bełżca wywieziono około 3500 osób; 16-18 wrzesień 1942 r. nastąpiło kolejne wysiedlenie Żydów z tarnowskiego getta. Deportacja objęła około 7000 osób; 15 listopada 1942 r. miała miejsce trzecia akcja wysiedleńcza tarnowskich Żydów do Bełżca. Końcem 1942 r. społeczność żydowska istniała jeszcze w tarnowskim getcie. Trwało to do ostatecznego zlikwidowania getta między 2-3 września 1943 r. Ostatni zaś Żydzi zostali wywiezieni z Tarnowa 9 lutego 1944 r., zob. M. Sąsiadowicz, E. Stańczyk, B. Sawczyk, Tarnowskie Kalendarium, Tarnów 2004, s. 38. 
[22] Słowo Żyd, Żydzi bardzo często w tekście występuje z małej litery. Mogło to wynikać z chęci poniżenia ludności żydowskiej. 
[23] Por. J. Parys, Początek końca...dz. cyt., s. 108; M. Fuks, Z. Hoffman, M. Horn, J. Tomaszewski, Żydzi Polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982, s. 91.
[24] ANK OT, ZMTO 33, s. 435.
[25] data występująca na tarnowskim afiszu jest datą powielenia krakowskiego zarządzenia wydanego w Krakowie 8 września 1939 r.
[26] Zob. D. Agatstein, Chronologia zarządzeń władz okupacyjnych w stosunku do Żydów w Krakowie, [w:] W 3-cią rocznicę zagłady ghetta w Krakowie, pod red. M. M. Borowicz, N. Rost, J. Wulf, Kraków 1946, s. 121, 123.
[27] ANK OT, ZMTO 33, s. 441.
[28] Ernst Kundt – od 17.09. do 21.12.1939 r. Komisarz miasta Stadtkommissar w Tarnowie, zob. J. Grabowski, Judenjagd, Polowanie na Żydów 1942-1945, Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa 2011, s. 32. Komisarz miasta Tarnowa Ernest Kundt (wrzesień – grudzień 1939), później starosta (od 01. 01. do 30. 08. 1940 roku starosta Kreishauptmann). Kolejnymi komisarzami miasta byli: dr Reinhold Ekert (styczeń – październik 1940), dr Rudolf Hein (listopad 1940 – 1942), Gustaw Hackbarth (1942 – 1945). Po odejściu z Tarnowa Ernesta Kundta obowiązki starosty przejął dr Hasse, który 15.10.1940 r. przekazał stanowisko Ludwigowi Stizingerowi, by objąć nowy urząd w Krakowie, zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 100; A. Pietrzykowa, Ziemia tarnowska w latach 1939-1945…, s. 25-26.
[29] Zob. D. Agatstein, dz. cyt., s. 121.
[30] ANK OT, ZMTO 25, s. 45.
[31] A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 92.
[32] ANK OT, ZMTO 33, s. 439.
[33] ANK OT, ZMTO 33, s. 447.
[34] Zob. D. Agatstein, dz. cyt., s. 124.
[35] Zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 92.
[36] W zbiorach archiwum nie odnalazłem zarządzenia z 20. 10. 1939 r. Dzięki zachowanemu zarządzeniu z 17.04.1940 r. wyciągnąłem wniosek, że dokument o takiej samej treści znajdował się już w widocznych miejscach przy tarnowskich ulicach pod koniec 1939 r. Z tego też powodu zamieściłem to zarządzenie w wykazie chronologicznym dwa razy, ANK OT, ZMTO 33, s. 455.
[37] ANK OT, ZMTO 33, s. 485.
[38] ANK OT, ZMTO 33, s. 429.
[39] ANK OT, ZMTO 33, s. 505.
[40] Pomimo, że w tekście ogłoszenia nie ma sformułowania bezpośrednio dotykającego społeczność żydowską w Tarnowie, pośrednio również w tę grupę ów dokument uderzał, ANK OT, STTO2, s. 63.
[41] 10.11.1939 r. Hans Frank generalny gubernator zarządził wprowadzenie nazwy Kreishauptmann dla Starostów Powiatowych, zob. S. Piotrowski, Dziennik Hansa Franka. Warszawa 1956, s. 397.
[42] Zob. D. Agatstein, dz. cyt., s. 126.
[43] ANK OT, STTO2, s. 19.
[44] ANK OT, STTO2, s. 5.
[45] ANK OT, ZMTO 33, s. 533.
[46] dr Reinhold Ekert – od 01 do 10.1940 r. komisarz miasta Stadtkommissar w Tarnowie, zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 100.
[47] ANK OT, ZMTO 33, s. 509.
[48] ANK OT, ZMTO, s. 455.
[49] ANK OT, ZMTO 33, s. 423.
[50] ANK OT, ZMTO 33, s. 519.
[51] Zob. D. Agatstein, dz. cyt., s. 128.
[52] ANK OT, ZMTO 33, s. 517.
[53] ANK OT, STTO2, s. 2.
[54] ANK OT, ZMTO 33, s. 445.
[55] ANK OT, ZMTO 33, s. 483.
[56] ANK OT, ZMTO 33, s. 539.
[57] ANK OT, ZMTO 33, s. 161.
[58] ANK OT, ZMTO 33, s. 477.
[59] ANK OT, STTO2, s. 6.
[60] ANK OT, ZMTO 33, s. 497.
[61] dr Rudolf Hein od 11.1940 do 1942 r. komisarz miasta Stadtkommissar w Tarnowie, zob. A Pietrzykowa, Region tarnowski w okresie okupacji..., s. 100.
[62] ANK OT, ZMTO 33, s. 499.
[63] ANK OT, ZMTO 33, s. 495.
[64] ANK OT, ZMTO 33, s. 537.
[65] ANK OT, ZMTO 33, s. 409.
[66] ANK OT, ZMTO 33, s. 297.
[67] ANK OT, ZMTO 33, s. 129.
[68] ANK OT, ZMTO 33, s. 479.
[69] ANK OT, ZMTO 33, s. 471.
[70] ANK OT, ZMTO 33, s. 521.
[71] ANK OT, ZMTO 33, s. 469.
[72] ANK OT, ZMTO 33, s. 545.
[73] ANK OT, STTO2, s. 4.
[74] Alfred Kipke od 01.01.1942 r. do końca okupacji hitlerowskiej pełnił funkcję starosty Kreishauptmann w Tarnowie, A. Pietrzykowa, Ziemia tarnowska w latach 1939-1945…, s. 26.
[75] ANK OT, STTO2, s. 57.
[76] ANK OT, ZMTO 33, s. 544.