Dawny kościół Bernardynów pw. Matki Boskiej Śnieżnej
Przy ul. Bernardyńskiej 24 w Tarnowie znajduje się interesujący budynek. Od strony zachodniej jego fasada jest klasycystyczna, a od strony wschodniej to kościelne prezbiterium. To właśnie dawny kościół księży Bernardynów.
Pierwotny kościół i klasztor sprowadzonych do Tarnowa w 1459 r. Bernardynów był konstrukcji drewnianej i miał charakter tymczasowy. Wcześniej, gdzie powstać miało założenie klasztorne, Spicymir Leliwita miał zamiar wybudować zamek. Mieszczanie tarnowscy byli niechętni budowie murowanego zespołu klasztornego, obawiając się osłabienia zdolności obronnych miasta. Jednak wątpliwości mieszczan zostały rozwiane, gdyż całe założenie klasztorne zostało wkomponowane w system obronny miasta podwyższając jego walory obronne.
Nowy kościół i budynki klasztorne zaczęto budować w 1468 r. Fundatorem był Jan Amor Tarnowski. Całość przedsięwzięcia ukończono u schyłku XV wieku. Nowy kościół był budowlą wybudowaną w stylu późnogotyckim, murowaną z cegły, jednonawową z węższym prezbiterium zakończonym trójbocznie, wzmocnionym przyporami i wieżą po stronie północnej na styku korpusu i prezbiterium. Od strony południowej do kościoła przylegał trójskrzydłowy, piętrowy klasztor. Zabudowę uzupełniały budynki gospodarcze. Klasztor posiadał sad i ogród. Całość kompleksu klasztornego otoczona była murem kurtynowym. Kościół został erygowany pw. Matki Boskiej Śnieżnej. Dnia 29 listopada 1499 r. Jan Amor Tarnowski wystawił tarnowskim Bernardynom akt darowizny, obejmujący kościół z klasztorem oraz uwolnił ich od wszelkich jemu należnych zobowiązań .
W 1504 r. mieszczanie tarnowscy ufundowali stalle do prezbiterium kościoła (obecnie w muzeum bernardyńskim w Leżajsku), a w 1512 r. mieszczanin Stanisław Gołda ufundował ołtarz główny, sprowadzony z Wrocławia.
W 1614 r. kościół strawił pożar. W latach 1620-23 staraniem gwardiana o. Michała Hallera odbudowano świątynię, wyposażając ją w 1630 r. w organy. W latach 1665-74 dokonano rozbudowy klasztoru i kościoła m. in. na wieży kościelnej umieszczono zegar. W 1671 r. z fundacji Bonarowiczowej wzniesiono barokową kaplicę Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W podziemiach tejże kaplicy istniał sepulchrum nobilium (grobowiec szlachecki). Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1680 r. Pochowano w nim 86 osób świeckich. Poza tym, 26 listopada 1764 r. w tymże grobowcu dokonano zbiorowego pogrzebu kości różnych dobrodziejów i zakonników klasztoru. Zmarłych chowano również w kościele:
- przed ołtarzem miłosiernego Jezusa,
- przed ołtarzem głównym,
- przed kratami,
- przed ołtarzem Ukrzyżowanego w sieni pod stallami.
Pochówków dokonywano także na placu dookoła kościoła i klasztoru. W marcu 1765 r. na terenie klasztornym pochowano Elżbietę Drużbacką – poetkę epoki późnego baroku, a przed wejściem do kościoła pochowano 13 grudnia 1785 r. Jana Duwalla, pierwszego biskupa diecezji tarnowskiej. W latach 1751-57 zmieniono wystrój kościoła m. in. wyposażając go w nowy ołtarz główny i dwa boczne.
Po zajęciu Tarnowa przez Austriaków nastąpił proces likwidacji klasztoru, który ostatecznie nastąpił 5 sierpnia 1789 r. Zakonnicy opuścili wtedy kościół oraz klasztor i pozwolono im się przenieść do nieużytkowanych już wtedy zabudowań klasztoru Bernardynek. Opuszczone budynki klasztorne w następnym czasie były wykorzystywane na magazyny oraz prawdopodobnie wynajmowane osobom prywatnym i szkole powszechnej.
W 1809 r. podczas stacjonowania w Tarnowie wojsk rosyjskich urządzono „puszczanie balonu” w trakcie którego balon zawiesił się na kopule klasztoru i zapalił. W owym czasie w budynkach klasztornych mieścił się skład prochu i kul armatnich wojsk rosyjskich, a obok niego magazyn wódki. Jednak na całe szczęście nie doszło do eksplozji, zniszczone zostało jedynie poszycie dachu. W 1814 r. miał miejsce kolejny pożar, który strawił duży obszar miasta jak i znacznie uszkodził byłe już zabudowania klasztorne.
W latach 1823-25 budynek kościoła przebudowano w duchu klasycystycznym na siedzibę Sądu Szlacheckiego (Forum Nobilum). Wnętrze podzielono na trzy piętra, a w dawnym prezbiterium utworzono salę rozpraw. Elewacja od strony zachodniej uzyskała reprezentacyjną klasycystyczną formę z pilastrami, zwieńczoną trójkątnym naczułkiem oraz prostymi obramowaniami okiennymi. Pozostałe budynki klasztorne rozebrano lub przebudowano. W dawnym budynku klasztoru (częściowo zburzonym) urządzono więzienie, które mieściło się tam do 1927 r. Podczas remontu i adaptacji kościoła do nowej funkcji, według księdza Wincentego Balickiego, „podziemne sklepienia odkryte, lecz jako nieużyteczne, zupełnie zasypane zostały; miały one związek z zamkiem tarnowskim”. Tak ugruntowała się legenda o podziemnym tunelu łączącym zamek tarnowski z miastem.
W latach 1826-1931 w byłym już przebudowanym kościele mieściły się organy sądowe, później w latach 1931-60 budynek był siedzibą Urzędu Miasta Tarnowa, a następnie różnych miejskich instytucji. Obecnie swoją siedzibę ma tam Miejski Zarząd Cmentarzy w Tarnowie oraz Zarząd Dróg i Komunikacji w Tarnowie. Od 1964 r. w części parteru dawnego prezbiterium znajduje się kaplica Kościoła Polskokatolickiego.
Lokalizacja
Galeria 2018 r. – (kliknij tutaj) – fot. Jarosław Zbrożek.
Bibliografia
Opracowania:
1. 550 lat Bernardynów w Tarnowie – zarys dziejów, red. o. F. Rydzak, K. Moskal, Tarnów 2009.
2. Balicki W., Miasto Tarnów, Tarnów 1831.
3. Trusz M., Klasztor Bernardynów w Tarnowie, [w:] Tarnów – Zamieście i Burek – Wielki Przewodnik, t. 3, red. S. Potępa, Tarnów 1996.