MOJE MIASTO TARNÓW – MÓJ POWIAT TARNOWSKI

W STRONĘ TRADYCJI… W jubileuszowym roku 680. rocznicy lokacji Tarnowa, warto przypomnieć o ponad wiekowej tradycji kawaleryjskiej naszego ośrodka miejskiego i o jednostkach kawalerii, które w różnej rzeczywistości geopolitycznej stacjonowały na ziemi tarnowskiej. Dla niektórych historyków i badaczy dziejów naszego miasta jest to zapewne epizod w jego bogatej, kilkusetletniej historii, jednakowoż wydaje się na tyle znaczący dla samego Tarnowa i jego ówczesnych mieszkańców, że uzasadnione jest jego przypomnienie. W tym przypadku możemy mówić o rozbudowie miasta w kierunku budownictwa wojskowego i na potrzeby pułków kawalerii stacjonujących w Tarnowie. Pozostałe po kawalerzystach ślady między innymi w postaci budynków administracji wojskowej, obiektów koszarowych, placów ćwiczeń i nazw ulic, wykorzystywane są dzisiaj do innych celów, niemniej świadczą o swojej kawaleryjskiej przeszłości i wpisują się w historię wojskowości Tarnowa. Dumą napawa nas Tarnów z okresu swojej świetnośc

Jan Piotr Stepa ur. 24 czerwca 1892 r. w Sasowie w archidecezji lwowskiej, był synem Szczepana Stepy i Joanny z domu Pokorny. Szkołę powszechną ukończył w Sasowie, do gimnazjum uczęszczał w Złoczowie i we Lwowie. W latach 1911-1915 studiował teologię na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 lipca 1915 r. w katedrze lwowskiej z rąk abpa J. Bilczewskiego. W latach 1915-1918 był wikariuszem w Sasowie, w 1918 r. został administratorem parafii Pieniaki koło Brodów. Od grudnia 1918 r. do maja 1919 r. uwięziony w Złoczowie za działalność antyukraińską.

Przeglądając wychodzący w Tarnowie na przełomie XIX i XX w. tygodnik „Pogoń”, natrafiłem na ciekawą polemikę [1] . Na łamach gazety dwóch tarnowskich przedsiębiorców nawzajem się oskarżało i ostrzegało przed konkurencją. Dysputa toczyła się dla dobra klientów tychże obydwu firm. Przywołuję w tym miejscu kilka opublikowanych ripost [2] .

Franciszek Lisowski ur. 1 października 1876 r. w Cieszanowie, był synem Józefa Lisowskiego i Anny z Szabatowskich. Szkołę powszechną ukończył w Cieszanowie, zaś gimnazjum w Jarosławiu. Studia teologiczne rozpoczął we Lwowie, zaś kontynuował je na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie 19 sierpnia 1900 r. 15 maja 1902 r. obronił doktorat z teologii i filozofii.

Onomastyka Onomastyka, nazewnictwo – dział nauki zajmujący się nazwami (imionami) własnymi; rozwinęła się w 2. poł. XIX w. wraz z językoznawstwem porównawczym; onomastyka nie tylko określa i porządkuje, ale także zajmuje się pochodzeniem czyli etymologią nazw własnych oraz ich budową.

Leon Wałęga ur. 25 marca 1859 r. w Moszczenicy koło Gorlic, był synem Jana Wałęgi i Katarzyny z domu Stępień. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Moszczenicy i w Gorlicach, do gimnazjum w Tarnowie i w Jaśle, gdzie w 1878 r. zdał maturę. Studiował teologię na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a następnie kontynuował naukę na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie 24 marca 1883 r. 9 lipca 1884 r. obronił doktorat.

Ignacy Józef Łobos ur. 16 sierpnia 1827 r. w Drohobyczu, był synem Wojciecha Łobosa i Anny z Jaremów. Szkołę powszechną ukończył w Drohobyczu, zaś gimnazjum w Samborze. 

Józef Alojzy Pukalski ur. 15 marca 1798 r. w Cieszynie, był synem Jana Pukalskiego i Józefy z domu Patrizi. Gimnazjum i studia filozoficzne ukończył w Cieszynie, zaś teologię studiował w Ołomuńcu.

Józef Grzegorz Wojtarowicz ur. 10 marca 1791 r. w Szynwałdzie, był synem Wawrzyńca Wojtarowicza i Salomei z Kabajów. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczał w Tarnowie. Studia teologiczne odbył we Lwowie i Wiedniu.

Franciszek Ksawery Zachariasiewicz ur. 1 grudnia 1770 r. w Stanisławowie, był synem Zachariasza Abgarowicza i Heleny z Passakasow. Ormianin. Ukonczył gimnazjum w Stanisławowie a następnie kontynuował naukę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie studiował filozofię i teologię. 

Franciszek Pisztek ur. 6 kwietnia 1786 r. w Porczycach (Prcicach) koło Pragi. Gimnazjum i studia filozoficzno-teologiczne na Uniwersytecie Karola ukończył w Pradze. Święcenia kapłańskie przyjął 21 sierpnia 1808 r. Następnie pracował w parafiach: w Smolnicy, Vrbno u Lesu oraz Panenske Tynec. Był też dziekanem budzińskim.

Ferdynand Maria Chottek ur. 8 września 1781 r. w Wiedniu, pisał się z Wognin. W stolicy Austrii ukończył gimnajzum, studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim filozofię i teologię. 29 grudnia 1805 r. został wyświęcony na kapłana. Studia kontynuował w Pradze, gdzie 12 listopada 1808 r. uzyskał tytuł stopień doktora filozofii i teologii.

Grzegorz Tomasz Ziegler ur. 7 marca 1770 r. w Kirchheim w Szwabii, był synem Jakuba Zieglera i Franciszki z domu Kiderle. Ukończył gimnazjum w Ottobeuren w zakonie oo. Benedyktynów, a następnie 2-letnie studia filozoficzne w miejscowości Rot.

Florian Janowski ur. 28 kwietnia 1725 r. w Masłomiącej koło Krakowa, syn Kazimierza i Zuzanny z Kościeniów. Początkowo nauki pobierał w szkole parafialnej w Więcławicach a następnie odbył studia filozoficzne na UJ, gdzie w 1744 r. uzyskał bakalaureat. 

Jan Duwall (Duvall, Duval) ur. 13 kwietnia 1720 r. w Żegocinie w spolszczonej rodzinie francuskiej. Był synem Ludwika Duwalla i Katarzyny z Sagatowskich. Studia teologiczne odbył w Krakowie, gdzie 1 kwietnia 1747 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W 1748 r. wyjechał na dalsze studia do Rzymu.

Co ci tak ręka do głowy podskoczyła, to nie ty, to on nie żyje. Że co? Że to miało być dla ciebie? Nie bądź zarozumiały, to nie było dla ciebie! To on szedł do tej szczeliny, szedł przez całe życie. I doszedł. Twoja szczelina, twój wyrok jeszcze przed tobą. Idziesz do nich. Każdy idzie do swojej szczeliny. No dość, wyciągaj mapę i słuchaj.   /Stefan Büchner, Szczelina/ Tytułem wstępu Niniejszy artykuł powstał jako wstępne badanie prozy wspomnieniowej Stefana Büchnera (1919–2007), ze szczególnym uwzględnieniem niepublikowanych do tej pory opowiadań oraz pamiętników [1] . Moim zamiarem było odtworzenie możliwie wiernego portretu lwowiaka z urodzenia, żołnierza II Korpusu i uczestnika walk pod Monte Cassino, człowieka tworzącego współczesną historię. Z nielicznych dokumentów próbowałam wydobyć i zrekonstruować dzieciństwo Stefana Büchnera na Kresach Wschodnich, przymusową żołnierkę w szeregach Armii Czerwonej, służbę u boku gen. Władysława Andersa oraz lata powojenne w Tarnowie.

To było piękne niedzielne przedpołudnie. Świeciło jasne, grudniowe słońce. Mroźne, ale rześkie powietrze czerwieniło otuloną szalikiem twarz. Pod butami skrzypiał świeży śnieg. Obywatel N wyszedł z domu, skręcił w ulicę Narutowicza i dotarł pod siedzibę ówczesnego urzędu wojewódzkiego w Tarnowie. Pod budynkiem stała spora grupka ludzi czytających obwieszczenie zawieszone na szybie wejściowego hallu. Podszedł bliżej, zapoznał się z jego treścią i zapomniał się. Z jego ust wyrwał się niecenzuralny wyraz: „A to sku***ny!”. W jednej chwili nie było nikogo. Obywatel N rozglądną się dookoła siebie,  zerwał obwieszczenie i odszedł.

Po raz kolejny w piwnicach Muzeum Okręgowego w Tarnowie odbył się wernisaż malarski z cyklu „Tarnowscy Artyści w Galerii Muzealnej”. Tym razem tarnowianie mieli okazję zobaczyć wystawę prac plastycznych dra Stanisława Potępy. Wymowny tytuł „Pamiętamy” podkreślał wagę grudniowego spotkania z nieobecnym twórcą. Tym bardziej, że miało ono miejsce w drugą rocznicę śmierci wybitnego znawcy dziejów Tarnowa. Obrazy zaprezentowano dzięki życzliwości jego rodziny i przyjaciół. Na ponad dwudziestu płótnach poruszone zostały różnorodne tematy m.in. kwiaty, pejzaże, martwe natury oraz portrety. Dodam tylko, że dla niektórych uczestników muzealnego projektu plastyczna działalność znanego tarnowskiego historyka okazała się niemałym zaskoczeniem.

Rozmowa z dr. Andrzejem Niedojadło, historykiem, wykładowcą oraz autorem ksiązki nt. Hrabstwa Tarnowskiego o oswajaniu czasu, szczęściu do kobiet oraz… trudnej sztuce mówienia. Rozmawiała Małgorzata Budzik.

Rozmowa z Eugeniuszem Głombem, redaktorem naczelnym tygodnika „Tarnowskie Azoty” w latach 1963-1982 o sytuacjach granicznych, oswajaniu strachu i… nieuchronnym zamykaniu pewnych spraw. Rozmawiała Małgorzata Budzik.

Rozmowa z ks. Józefem Gawłem SCJ, kapłanem ze Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego o pamięci przed Panem, kontemplacji i wychowaniu oraz ...o potrzebach z serca płynących. Rozmawiała Małgorzata Budzik.

Rozmowa z ks. dr. Ryszardem Banachem, historykiem Kościoła, archiwistą oraz przewodniczącym Diecezjalnej Komisji Historycznej w Tarnowie o powołaniu, przeszłości oraz ... jak być człowiekiem. Rozmawiała Małgorzata Budzik.

Rozmowa z Agnieszką Partridge, autorką dokumentów i reportaży telewizyjnych poświęconych historii oraz sztuce o zapomnianych wojennych mogiłach, pasji poznawania świata oraz …o byciu kobietą. Rozmawiała Małgorzata Budzik.

Pomnik Ofiar Stalinizmu stojący na Placu Ofiar Stalinizmu powstał z inicjatywy tarnowskiego oddziału Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Realizacją tego pomysłu zajął się społeczny komitet pod przewodnictwem Tadeusz Juzy.

„Tarnowskie Azoty” to biuletyn wydawany przez Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A., które w okresie międzywojennym stanowiły jedną z największych inwestycji przemysłowych w Polsce. Po zakończeniu wojny i odbudowie oraz odtworzeniu instalacji technologicznej, fabrykę dostosowano do nowych przepisów państwowych. W 1951 r. kombinat zmienił nazwę na Zakłady Azotowe im. Feliksa Dzierżyńskiego w Tarnowie.

Generał brygady Czesław Szymiczek urodził się 13 lipca 1861 r. w Tarnowie. Był synem Antoniego i Marii z domu Armatys. W Tarnowie ukończył naukę w szkole powszechnej, a później uczęszczał do ośmioklasowego gimnazjum. Bardzo wcześnie zadecydował o swojej przyszłości. Chciał zostać żołnierzem, dlatego edukację zakończył na siódmej klasie gimnazjum, nie przystępując tym samym do egzaminu maturalnego. Zgodnie z wyborem, dalszą edukację zaczął pobierać w szkole wojskowej. Starał się o przyjęcie do dwóch szkół: Wojskowej Szkoły Realnej w Weisskirchen i Szkoły Kadeckiej w Krakowie.Z krakowskiej szkoły wcześniej otrzymał pozytywną odpowiedź i do niej złożył niezbędne dokumenty. Egzamin zdał z wynikiem pozytywnym: „z dobrym postępem”.

Ulica Legionów, podobnie jak i inne wybrane ulice Tarnowa, początkowo miała zupełnie odmienną nazwę. Mianowicie do lat 30. XX wieku zwana była Pocztową w odcinku od ulicy Wałowej do ulicy Mickiewicza oraz Kantorią w odcinku od ulicy Mickiewicza dalej w kierunku na północ. Najwcześniejsza nazwa odcinka ulicy Pocztowej pochodzi najprawdopodobniej z końca lat 70. XIX wieku. Znajdowała się bowiem w tym rejonie tymczasowa siedziba poczty, która uwidoczniona była w dokumentach miejskich jeszcze w 1928 r. Natomiast, co ciekawe, nazwa odcinka drugiego, czyli Kantoria przypuszczalnie pochodziła od bł. Jana Kantego. Jego tytułu bowiem był rektor kolonii akademickiej, kanonik Józef Kroliński. Funkcjonowały także w języku mieszkańców Tarnowa potoczne określenia tego odcinka, na przykład: Kantorja, Kantarówka, Kantorówka. Jednakże zauważyć należy, iż owa cześć ulicy Legionów nie występuje na planie miejskim z połowy XIX wieku.

Ulica Kupiecka nie stanowiła w początkowym okresie swego istnienia oddzielnej ulicy. Tworzyła ona bowiem do 1886 r. jedynie odcinek ulicy Folwarcznej, dzisiejszej Waryńskiego. Obecnie ulica Kupiecka usytuowana jest w północno-wschodniej części dzielnicy Zawale i biegnie od ulicy Wałowej do ulicy Ludwika Waryńskiego. Podobnie jak i inne ulice Tarnowa, początkowo miała zupełnie odmienną nazwę. Pierwotnie używano na jej określenie wyrażenia „Vorwerk Gasse”, co uwidocznione zostało m.in. na planie miejskim z połowy XIX wieku.

Opracowanie niniejsze powstało na podstawie materiałów archiwalnych. Zawarte w nim informacje pochodzą z kalendarza „Tarnowianin" na rok 1913. Publikacja ta była redagowana oraz rozpowszechniana od 1878 r. (na 1879) do 1915 r. (na 1916) „nakładem i drukiem Józefa Pisza w Tarnowie" [1] . Wydawcą trzech pierwszych numerów był Włodzimierz Angelus. Kalendarz „Tarnowianin" pełnił rolę praktycznego miejskiego informatora. Zawierał między innymi rozkład jazdy kolei, cenniki pocztowe, telegraficzne, usług dorożkarskich czy też wymiar podatku osobisto-dochodowego. Można w nim było również znaleźć „Szematyzm miasta Tarnowa". Był to spis miejskich urzędów i instytucji oraz pracowników tam zatrudnionych, a także organizacji i osób w nich działających w latach 1878-1915 [2] .

Jeden z najpiękniejszych budynków Tarnowa z legendarną Salą Lustrzaną (obecnie mieści się tam Bank Pekao SA) był dawniej siedzibą Miejskiej Kasy Oszczędności, której początki sięgają 1860 r. Z działalnością tej instytucji finansowej związanych jest bardzo wiele ciekawych historii. Jedna z nich dotyczy próby obrabowania banku w 1925 r. (Tak spektakularnej, że znanej wówczas na całą Polskę!)

Ulica Nowa zlokalizowana jest w północno-wschodniej części dzielnicy Zawale i łączy ulicę Ludwika Waryńskiego z ulicą Adama Mickiewicza. Nazwa ulicy pochodzi sprzed I połowy XIX wieku i przejęta została od doraźnego określenia. Z czasem ukształtowała się jako nazwa własna, oficjalna. Prawdopodobnie miało to miejsce dzięki nieistniejącej już dzisiaj, a zlokalizowanej na niej, Synagodze Nowej „Jubileuszowej”.

Sándor (Aleksander) Petöfi urodził się pierwszego dnia roku 1823 w miejscowości Kiskörös, leżącej na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, w rodzinie Istvána Petrovicsa, z zawodu rzeźnika.

Tadeusz Tertil urodził się 7 września 1864 r. w Sanoku. Jego ojcem był Robert Tertil, urzędnik oraz pochodząca z Tarnowa Wilhelmina z Płońskich. Rodzina Tertilów wywodziła się z Czech, chociaż tradycja rodzinna lokowała jej korzenie na Węgrzech. Osierocony wcześnie Tadeusz był wychowywany przez ciotkę. Po ukończeniu edukacji w gimnazjum zdecydował się wstąpić do seminarium duchownego w Przemyślu, gdzie przebywał pół roku. Po tym krótkim epizodzie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie we Lwowie. Dzięki wrodzonemu uporowi i pracowitości udało mu się przezwyciężyć trapiące go przez okres studiów trudności finansowe i zdobyć upragnione wykształcenie, a następnie uzyskać tytuł doktora w zakresie prawa. 25 kwietnia 1886 r. Tadeusz Tertil zawarł związek małżeński z Amalią Zollner, córką sędziego w Tarnopolu. Mięli czwórkę dzieci, trzech synów: Tadeusza, Stanisława i Władysława oraz córkę Wilhelminę. Niedługo po ślubie młoda para wyjechała do Tarnowa, gdzie Tadeusz Tertil otworzył kanc

Generał Tadeusz Apolinary Klimecki urodził się 23 listopada 1895 r. w Tarnowie. Był synem Józefa, radcy sądowego i Ludwiki z Regieców. Po ukończeniu edukacji w gimnazjum w Jaśle w 1913 r., rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równocześnie związał się z działającymi na terenie Galicji organizacjami niepodległościowymi. W 1914 r. wstąpił do Legionu Wschodniego, który jednak nigdy nie powstał. W związku z tym został wcielony do armii austriackiej. Ukończył oficerską szkołę piechoty. W 1916 r., już jako podporucznik, został skierowany na front włoski, gdzie dowodził kompanią. W trakcie działań wojennych został trzykrotnie ranny. W listopadzie 1918 r. wstąpił do odradzającego się Wojska Polskiego. Przypadła mu w udziale współpraca przy organizowaniu 16 pułku piechoty w Tarnowie. Z tą jednostką brał udział w wojnie 1919-1920 na froncie wschodnim. Przez cztery dni pełnił funkcję jej dowódcy (od 31 lipca do 4 sierpnia 1920 r.). W 16 pułku służył do 19