MOJE MIASTO TARNÓW – MÓJ POWIAT TARNOWSKI

Generał dywizji dr Juliusz Albinowski urodził się 5 marca 1856 r. w Tarnowie [1] . Pochodził z rodziny o tradycjach inteligenckich. Był absolwentem gimnazjum państwowego w Tarnowie i Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako zawód wybrał służbę wojskową. W 1879 r. został oficerem armii austriackiej. Za zasługi w 1896 r. otrzymał awans na stopień pułkownika. W 1904 r. został mianowany na generała brygady. Brał udział w I wojnie światowej w szeregach armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim i włoskim.

Generał brygady Aureliusz Serda-Teodorski urodził się 25 kwietnia 1860 r. w Tarnowie, jako syn Teodora Serdy, znanego tarnowskiego adwokata i Aurelii z Kozdrańskich Serdowej. Z rodzeństwa miał tylko siostrę Irenę [1] . W 1867 r. umarł mu ojciec, a matka sama zajmowała się wychowaniem jego i siostry. Z chwilą śmierci ojca zaczęły się problemy finansowe rodziny. W 1872 r. Aureliusz rozpoczął naukę w I c. k Gimnazjum w Tarnowie (dzisiejszeI LO w Tarnowie). Był dobrym uczniem i zdał maturę z wyróżnieniem w 1879 r. Na świadectwie maturalnym otrzymał oceny: obyczaje – wzorowa, nauka religii – celujaca, język łaciński – zadawalająca, język grecki – zadawalająca, język polski – celująca, język niemiecki – chwalebna, historia i geografia – chwalebna, matematyka – zadawalająca, fizyka – chwalebna, nauki przyrodnicze – chwalebna, propedeutyka filozofii – celujaca [2] . W tym samym roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Wiedeńskim. Jednak z przyczyn materialnych przeniósł się na Uni

Ulica Goldhammera, pełna nazwa Eliasza Goldhammera położona jest w północno-wschodniej części dzielnicy Zawale. Łączy ona reprezentacyjną ulicę Wałową z ulicą J. Poniatowskiego. Najwcześniejsza poświadczona w dokumentach nazwa ulicy brzmiała Zdrojowa. Określenie to utworzone zostało najprawdopodobniej na początku XIX wieku od wyrażenia „Wasserleitung”. Oznaczało ono stary drewniany wodociąg miejski, który przechodził przez stary Tarnów od ujęcia Borki na Rynek.

Ulica Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie do końca XIX wieku miała zupełnie inną nazwę. Do tego czasu bowiem nosiła nazwę Ustronna. Ulica ta usytuowana jest w północno-wschodniej części dzielnicy Zawale i łączy ulicę Wałową z ulicą Poniatowskiego. Przypuszczalnie pierwotna nazwa ulicy pochodzi od jej lokalizacji. Włączona została ona bowiem do sieci ulic miejskich dopiero na początku XX wieku. W języku potocznym tarnowian nazywana była „Dziewiczą”. Skojarzenie takie przyszło na myśl mieszkańcom galicyjskiego miasta ze względu na bardzo złą nawierzchnię ulicy w tym czasie. Zmiana nazewnictwa nastąpiła najprawdopodobniej w 1891 r.

Ulica Adama Mickiewicza zlokalizowana jest w północnej części miasta, w dzielnicy Zawale. Łączy ona ulicę Piłsudskiego z ulicą Starodąbrowską. Nazwa ulicy pochodzi od imienia Adama Mickiewicza, polskiego poety doby romantyzmu. Imię wieszcza nadane zostało jednej z ważniejszych tarnowskich dróg w 1900 r.

Stanisław Szeligiewicz urodził się w 1819 r. [1] w Starym Sączu. Jego ojcem był miejscowy kuśnierz Marcin Szeligiewicz. Stanisław wyuczył się zawodu krawieckiego w specjalności - krawiectwo męskie, uprawnienia mistrzowskie uzyskał ok. 1843 r. Prawdopodobnie w tym samym czasie osiedlił się w Tarnowie. Jego pracownia krawiecka w latach osiemdziesiątych XIX w. mieściła się przy ul. Katedralnej, później przy ulicy Panny Maryi gdzie mieszkał. Przez 50 lat był cechmistrzem cechu krawieckiego, był również współzałożycielem, a później honorowym wiceprezesem Stowarzyszenia Rękodzielników Chrześcijańskich „Gwiazda Tarnowska”. W radzie Miasta Tarnowa zasiadał już w czasach przed autonomicznych. W 1867 r. został wybrany do pierwszej autonomicznej rady miejskiej i zasiadał w niej nieprzerwanie do 1899 r. W 1903 r. obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, który tak opisywała miejscowa prasa:

Ulica Wałowa położona jest w północnej części Tarnowa. Łączy ona ulicę Krakowską od zachodu z ulicą Lwowską od wschodu miasta. Posiadała ona kilka nazw, zmienianych od końca XVIII wieku. Potocznie mieszkańcy Tarnowa nazywali ulicę „drogą lub gościńcem cesarskim”. Na planach miejskich z różnych okresów także określana była różnie: „schlesiche strasse”, „Neu angelegte Chause um die Stadt”, „Chausse nach Lemberg”, „Zawalagasse”. Współczesna nazwa ukształtowała się od określenia „Wall Gasse” w 1884 r.

Park Strzelecki był Parkiem Miejskim zlokalizowanym w dzielnicy Zawale u zbiegu ulicy Piłsudskiego, dawnej Seminaryjskiej oraz ulicy Słowackiego, dawnej Kurkowej. W tej części miasta powstały także inne obszerne założenia publiczne ze względu na rezerwowy charakter dzielnicy pod względem urbanistycznym.

Romantyczny park Sanguszków w Gumniskach zlokalizowany został na południowych obrzeżach miasta, na terenie dawnej niewielkiej wsi. Do Gumnisk bowiem – jeszcze w tym czasie był tu drewniany dworek z zabudowaniami folwarcznymi – książęta przenieśli w I. poł. XVIII w. zarząd swoich dóbr z pobliskiego zamku na Górze św. Marcina.

W granicach administracyjnych miasta Tarnowa, na al. Tarnowskich, znajduje się punkt przecięcia 21 południka z 50 równoleżnikiem, który w 1983 r. został wymierzony przez Mieczysława Sobola  – znanego tarnowskiego geodetę. 

W 1884 r. w centralnej części placu Katedralnego postawiono statuę Najświętszej Marii Panny. Inicjatorem i fundatorem był ówczesny biskup tarnowski Józef Alojzy Pukalski. Wykonawcą był Walery Gadomski – krakowski rzeźbiarz, profesor ASP w Krakowie.   Podstawa statuy oraz kolumna zostały wykonane z piaskowca, na niej umieszczono kapitel i postać Matki Bożej, wykute z kamienia pińczowskiego. Całość mierzy ponad 9 metrów wysokości. W postawie wmurowano dwie marmurowe tablice. Statuę otoczono łańcuchem wspartym na czterech kamiennych słupach. Odsłonięcie odbyło się w niedzielę 5 października 1884 r. w święto Matki Boskiej Różańcowej i miało bardzo uroczystą oprawę. Tarnowska prasa tak relacjonowała tę uroczystość: „Dwa tygodnie temu – 5 b.m. – roiły się ulice miasta naszego od tysiąca ludu, który z bliska i daleka ciągnął do Tarnowa: jedni do katedry na uroczystość różańcową, inni znowu na odpust do OO. Bernardynów. Po odprawionej sumie w klasztorze i katedrze zgr

Plac Henryka Sienkiewicza początkowo nosił nazwę Plac Koński. Określenie to obowiązywało do początku XX wieku. Jest to obszerny plac, znajdujący się na wzniesieniu w północnej części dzielnicy Zawale. Plac Henryka Sienkiewicza usytuowany jest po południowej stronie ulicy Mickiewicza, przed ulicą Goldhammera dawniej Zdrojową. Pierwotnie nazywano go Targowicą Końską.

Na klombie po prawej stronie od wejścia do gmachu I LO w Tarnowie stoi pomnik Józefa Szujskiego. Jest to replika pomnika projektu Stefana Niedorozo odsłonięta 16 czerwca 1988 r., zniszczonego w czasie II wojny światowej przez Niemców. Oryginalny pomnik zaprojektowany przez Piotra Kozakiewicza, krakowskiego rzeźbiarza, wyglądał następująco: na dwóch kwadratowych stopniach umieszczone były dwa gzymsowe cokoły, na których spoczywał czterościenny korpus z czterema wnękami zawierającymi tablice z czarnego belgijskiego marmuru. Na korpusie umieszczono kapitel z kamienia pińczowskiego ozdobiony godłem Uniwersytetu Jagiellońskiego, na którego szczycie wznosiło się popiersie Józefa Szujskiego w todze i łańcuchu rektorskim. Podstawa i tablice zostały wykonane w tarnowskiej pracowni kamieniarskiej Czuby.

Pomnik Pierwszego Transportu do KL Auschwitz zlokalizowany jest na pl. Więźniów KL Auschwitz, między ulicami Bóżnic i Dębową. Wcześniej był w tym miejscu plac handlowy, powszechnie określany do 1975 r. Dożywociem. Przed rokiem 1939 sprzedawano na nim koszerne produkty żywnościowe, jednak nie cieszył się on dobrą opinią wśród mieszkańców przedwojennego Tarnowa. W pobliżu znajduje się odnowiony skwer z odsłoniętym w 2000 r. Pomnikiem Ofiarom Stalinizmu z lat 1939-56. Po drugiej stronie stoi dawna Żydowska Łaźnia Ludowa, w której mieści się niefortunne centrum handlowo-usługowo-rozrywkowe.

W okolicy ulicy Matki Bożej Fatimskiej, w sąsiedztwie Powiatowej Stacji Pogotowia Ratunkowego na terenie dawnych koszar im. Jazdy Kłuszyńskiej stoi pomnik 5. Pułku Strzelców Konnych. Został zbudowany według projektu porucznika Tadeusza Ujejskiego. Upamiętnia oficerów i szeregowych 5. Pułku Strzelców Konnych poległych w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921.  

Pomnik Adama Mickiewicza w Tarnowie stoi na placu Kazimierza Wielkiego - ot polski paradoks. Idea jego zbudowania powstała w stulecie urodzin wieszcza tzn. w 1898 r. 9 maja tegoż roku zawiązał się komitet jego budowy. Przewodniczącym komitetu został Bronisław Brzeski, jego zastępcą - Stanisław Stojałowski, skarbnikiem - Eugeniusz Katerla, sekretarzem - Franciszek Habura.

Wzniesiony na tle strzelistej konstrukcji bryły kościoła pw. bł. Karoliny, zwrócony w kierunku Tarnowa z rękoma uniesionymi w otwartym geście powitania, pomnik papieża Polaka góruje nad miastem, budząc zachwyt swoją niecodzienną formą i przypominając o orędziu ośmiu błogosławieństw.

W 1981 r. na Placu Katedralnym w Tarnowie odsłonięto, jeden z pierwszych na świecie, pomnik papieża Jana Pawła II. Wykonany z brązu w odlewni Tadeusza Kowalówki w Węgrzycach koło Krakowa, stanął pomiędzy absydą a ścianą kaplicy Kościoła Katedralnego. Autorem rzeźby jest Bronisław Chromy, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pomnik ma 4,8 m wysokości i postawiony jest bezpośrednio na poziomie bruku placu bez jakiegokolwiek cokołu lub postumentu. Papieża Polaka przedstawiono w stroju pontyfikalnym: w ornacie z paliuszem oraz w mitrze papieskiej na głowie. Nie ukazano nóg postaci. Sama rzeźba jest manierystyczna w formie odwróconego ku górze trójkąta.

Na klombie po lewej stronie od wejścia do gmachu I LO w Tarnowie stoi pomnik Kazimierza Brodzińskiego. Jest to replika pomnika, zniszczonego w czasie II wojny światowej przez Niemców, odsłonięta 22 lipca 1974 r. Oryginalny pomnik zaprojektowany przez Walerego Gadomskiego krakowskiego rzeźbiarza – profesora ASP w Krakowie, wyglądał następująco: na kamiennej podstawie spoczywał korpus, na nim umieszczono kapitel na którego szczycie wznosiło się popiersie Kazimierza Brodzińskiego wykute z kamienia pińczowskiego. W korpusie umieszczono marmurową tablicę z napisem: Kazimierzowi Brodzińskiemu, uczniowi gimnazyum tarnowskiego, żołnierzowi za sprawę ojczystą, nauczycielowi – poecie wdzięczni rodacy.

Ulica Gabriela Narutowicza jest jedną z ważniejszych arterii miasta, o wielkim natężeniu ruchu, stosunkowo wąska w większości zabudowana budynkami powstałymi po 1945 r. Do 1928 r. nosiła nazwę Mała Strusina. Biegła wtedy od ulicy Bandrowskiego do ulicy Konarskiego (odcinek od ulicy Bandrowskiego do ulicy Krakowskiej nosił nazwę ulicy Stajennej), dopiero po II wojnie światowej została połączona z ulicą Krakowską.

Ulica Urszulańska łączy jako przecznica dwie główne ulice w Tarnowie – Krakowską oraz Narutowicza. Początkowo w XIX wieku biegła od ulicy Krakowskiej do ulicy Bema (w czasach PRL odcinek nosił nazwę Komuny Paryskiej), później na początku XX wieku została przedłużona do ulicy Narutowicza (w czasach PRL odcinek nosił nazwę 18 Stycznia).

Ulica Ludwika Waryńskiego w Tarnowie zlokalizowana jest w północno-wschodniej części dzielnicy Zawale. Obecny jej bieg rozpoczyna się od ulicy Goldhammera i kończy się na tyłach bloków stojących przy ulicy Starodąbrowskiej. Początkowo nazywała się Folwarczna. Obecna nazwa została nadana w 1957 r., kiedy jej patronem stał się działacz polskiego ruchu socjalistycznego – Ludwik Waryński. Ulica Folwarczna wytyczona została z końcem XVIII wieku między zabudowaniami folwarcznymi kanonika Ostańskiego, a folwarkiem księży kanoników kolegiackich tarnowskich. Na mapie Tarnowa z 1848 r. biegła od ulicy Podwale (obecnie ulica Wałowa) na północ (obecnie ulica Kupiecka) i następnie na wschód do ulicy Bóżnic. W 1886 r. zakończono łączenie ulicy Folwarcznej ze Zdrojową (obecnie ulica Goldhammera). Odcinek między ulicami Wałową a Waryńskiego stał się później ulicą Kupiecką. W latach 50. XX wieku ulica Ludwika Waryńskiego osiągnęła swoją obecną długość.

Dom Mikołajowskich to gotycko-renesansowa kamienica w północno-zachodniej części Placu Katedralnego. Jest to budynek piętrowy, podpiwniczony, jednotraktowy. Pośrodku budynku mieści się sień i klatka schodowa. Piwnice oraz jedno z pomieszczeń na paterze są nakryte sklepieniem kolebkowym, natomiast pozostałe pomieszczenia posiadają oryginalne drewniane stropy. Budynek posiada wiele oryginalnych detali architektonicznych. Najciekawsze to portale: wejściowy i dwa wewnątrz budynku oraz tablice erekcyjne na zewnątrz i wewnątrz budynku. Pierwszymi właścicielami kamienicy byli Koruszowscy herbu Kościesza, herb ten widnieje w portalu głównego wejścia. Prawdopodobnie około 1524 r. (data na tablicy erekcyjnej) budynek nabyli Mikołajowscy, którzy dokonali jego przebudowy. W 1527 r. Mikołajowscy zapisali kamienicę wikariuszom kolegiaty i była w ich posiadaniu do 1547 r., kiedy to nabył ją kanonik kantor Marcin Blady, zostając tym samym własnością kapituły. W 1760 r. budynek stał się mi

Dom rektora, później prałata kanclerza to budynek w północno-zachodniej części Placu Katedralnego powstały w II połowie XVI wieku. Jest to budowla piętrowa, częściowo podpiwniczona, nakryta dachem czterospadowym. Piwnice i parter nakryte są sklepieniami z II połowy XVI wieku. Otwory okienne w fasadzie budynku stylizowane na XVI-wieczne są efektem remontu w latach 1847-49. Brama wejściowa – klepkowa z XIX wieku. Budynek zbudowany został z przeznaczeniem na mieszkanie rektora szkoły parafialnej. W latach osiemdziesiątych XVII wieku został rezydencją prałata kanclerza. Po 1785 r. dom przejął Fundusz Religijny. W latach 1814-1817 budowla stała się własnością szkoły austriackiej i urządzono w niej mieszkanie dla dyrektora, tę funkcję pełniła do początku XX wieku. Po II wojnie światowej dom stał się częścią kompleksu budynków Muzeum Diecezjalnego.                                            Jarosław Zbrożek Lokalizacja   Galeria 2011 r. – (kliknij tutaj) – fot. Jaros

Pierwszy budynek tarnowskiego dworca kolejowego powstał około 1860 r. Był długi, niski o cechach klasycystycznych, prawdopodobnie posiadał (brak planów) przedsionek, westybul z kasami, poczekalnie dla trzech klas pasażerskich i restaurację, a także kasę bagażową, biuro pocztowe i wiele służbowych pomieszczeń kolei. Budynek ten służył ponad czterdzieści lat. Na początku XX wieku nie spełniał już standardów i wymogów ówczesnych podróżnych oraz pracowników kolei. W 1906 r. rozpoczęto więc przebudowę tarnowskiego dworca, nadając mu obecną secesyjno-modernistyczną formę. Autorem projektu był E. Baudisch. Budynek składa się z trzech połączonych ze sobą części: dużego westybulu z wielkimi oknami po którego obu stronach usytuowano dwie mniejsze hale. Od strony zachodniej dobudowano do dworca nowy budynek poczty. Dodatkowo część I i II peronu zadaszono i połączono te perony tunelem. Przebudowę dworca ukończono w 1910 r., a jego oddanie do użytku tak relacjonowała ówczesna

Przydrożna Kapliczka św. Walentego to niewielki obiekt o charakterze kultowym wzniesiony w celach obrzędowych. Usytuowana została na skrzyżowaniu ulicy Tuchowskiej z aleją S. Ziai, nie opodal torów kolejowych. Kapliczkę zbudował pod koniec XVIII w. prawdopodobnie niejaki Franciszek von Grottger [Franz Xavier von Grottger] – nie jest to jednak pewne – tarnowski geometra i inżynier obwodowy, dziadek znakomitego polskiego malarza i rysownika doby późnego romantyzmu Artura Grottgera.

Drewniany kościół pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej na Burku został wybudowany przez 6 chłopów z Przedmieścia Większego w 1458 r. Do budowy wykorzystano materiał rozbiórkowy pochodzący z kościoła stojącego na miejscu obecnej Katedry w Tarnowie. W 1462 r. kardynałowie Izydor i Mikołaj dokonali jego konsekracji. W końcu XVI wieku kościół posiadał 4 ołtarze, z których największy był konsekrowany. Cały dach pokryty był gontem. W wieżyczce umieszczone były 3 dzwony. W 1602 r. biskup kijowski Krzysztof Kazimirski konsekrował 3 nowe ołtarze. W owym okresie kościół pełnił funkcje rektoralne – pomocnicze i zazwyczaj był zamknięty. Na początku XVII wieku kościół częściowo spłonął. W 1621 r. prepozyt Kapituły Kolegiackiej ks. Andrzej Tarło odbudował świątynie, ale już w mniejszych rozmiarach. W połowie XIX wieku stan kościoła był bardzo zły. Dzięki staraniom ks. Michała Króla przesunięto podmywaną przez potok Wątok budowlę o 6 m (10 m podaje - J. Leniek, F.

Pałac w Gumniskach (dzielnicy Tarnowa) został zbudowany w 1799 r. przez księcia Hieronima Sanguszkę. Wcześniej na tym miejscu stał drewniany dwór do którego przeniosła się w początkach XVIII wieku „zwierzchność zamkowa” (starosta) z podupadłego zamku na górze św. Marcina. W 1834 r. książę Władysław Sanguszko przebudował pałac, który stał się odtąd stałą rezydencją książąt Sanguszków. Pod koniec XIX wieku pałac został rozbudowany według projektu Feliksa Księżarskiego. Od strony zachodniej dobudowano wtedy neogotycką kaplicę.   Sam budynek pałacowy jest klasycystyczny z elementami eklektycznymi, murowany, dwupiętrowy, dwutraktowy, zbudowany na planie litery C. Wejście do pałacu mieści się od północy, które poprzedza kolumnowy portyk. Od południa budowla posiada skrzydła boczne pomiędzy którymi stoi posąg Merkurego z brązu, a w wejściu do wschodniego skrzydła mamy neorenesansowy kamienny portal. W zachodniej części pałacu znajduje się sala balowa z kolumnami i dekoracj

Pałac Sanguszków na Przedmieściu Krakowskim mieścił się przy dawnym Placu Pocztowym, zwanym tak od budynku poczty zlokalizowanego na północnej pierzei placu, dzisiaj zwanym Placem J. Sobieskiego. Nazwa zmieniona została podczas obchodów 200-lecia odsieczy wiedeńskiej w 1883 r. Okazała wielkomiejska budowla zawierała się w obszarze ukształtowanym na przełomie XVIII i XIX wieku u wylotu Bramy Krakowskiej wzdłuż drogi na Kraków. Inna nazwa używana już w XVIII wieku na oznaczenie tego miejsca to Przedmieście Krakowskie – Krakauer Vorstadt. Pałac Sanguszków zlokalizowany został na południowym przedpolu placu, wyznaczając ostatecznie jego kształt od tej strony. Datowany jest na koniec XVIII wieku, stąd – nieznany niestety dzisiaj – jego bogaty barokowy styl. Przypuszczać można, iż był on zamieszkały już od 1790 r., prawdopodobnie aż do lat 20. XIX wieku. W tym czasie utrzymywał on status jako Fürst Haus, przejęty po wcześniej zamieszkanym pałacu w Rynku (obecnie to kami

Tarnowski zamek został zbudowany przez kasztelana krakowskiego Spycimira Leliwitę (pierwszego właściciela miasta Tarnowa) w latach 1328-31. Pierwotnie zamek miał stanąć w miejscu w którym w latach późniejszych powstał kościół Bernardynów wraz z klasztorem. Prace budowlane były już zaawansowane (na poziomie fundamentów), gdy Spycimir wybrał inne, bardziej warowne miejsce na swą siedzibę tzn. sztucznie usypany stok na zachodnim końcu Góry św. Marcina. Od początku zamek był podzielony na dwie części tj. mieszkalną (zamek wysoki) i gospodarczą (przygródek) Pierwotna zabudowa przygródka była wyłącznie drewniana natomiast zabudowania zamku wysokiego były murowane i otoczone murem obwodowym. Ciekawostką jest to, że zamek tarnowski był jednym z nielicznych zamków możnowładczych w owym czasie posiadających cylindryczną wieżę, która była zarezerwowana wyłącznie dla zamków królewskich i książęcych. Świadczy to o wysokiej pozycji Spycimira w XIV wiecznej Polsce. Na zamku znajdowała się

Na środku Rynku w Tarnowie znajduje się ratusz, budynek którego historia sięga 500 lat. Powstał on na przełomie XV i XVI wieku. Pierwotny gmach ratusza był już prawdopodobnie budowlą murowaną, dwutraktową, nie podpiwniczoną, parterową na planie prostokąta oraz posiadał wieżę. W latach późniejszych dobudowano piętro oraz cylindryczne zwieńczenie wieży. Pierwsza wzmianka źródłowa o tarnowskim ratuszu pochodzi z 1526 r., kiedy to trwały przy nim prace remontowo-budowlane. Około połowy XVI wieku miała miejsce najpoważniejsza jego rozbudowa. Budynek rozbudowano do obecnych rozmiarów, dobudowując podpiwniczoną część zachodnią oraz klatkę schodową połączoną z ryzalitem przy południowo wschodnim narożniku. Całość została zwieńczona attyką grzebieniową tzw. polską, ceglaną z kamiennymi maszkaronami i sterczynami oraz dachem pogrążonym krytym gontem. Pod koniec XVI wieku wejście od strony południowej zostało przebudowane, uzyskując niezwykle bogatą oprawę złożoną z żłobko